صنایع دستی شیراز
مگر میشود نامی از شیراز برده شود و از صنایع دستی این شهر صحبت نکرد. صنایع دستی شیراز را باید از جمله مهمترین جاذبه‌های فرهنگی این شهر برای جذب گردشگر دانست.
از کاشی هفت رنگ گرفته که شاخص ترین هنر دستی شیرازی هاست تا قالی بافی و مینا کاری و قلمزنی. همه اینها تنها بخش کوچکی از دنیای صنایع دستی شیراز است.
شیراز با توجه به پیشینه تاریخی که دارد و زمامدارانی که بر مسند حاکمیت این شهر جلوس کرده اند از زمان هخامنشیان تا دوران قاجار، هنرهایی را به نام خود به ایرانیان معرفی کرده که امروزه نیز آوازه آنها نه تنها در ایران بلکه در سرتاسر جهان شنیده شده است.
حال اگر میخواهید بهترین صنایع دستی شیراز را بشناسید و در انتخاب و خرید آنها تعلل نکنید با یگانه گشت و ادامه این مطلب همراه باشید.
- 1کاشی هفت رنگ شیرازی | نماد بارز معماری مسجد وکیل شیراز
شاید بتوان مهمترین هنری را که شیرازی‌ها از دیرباز تاکنون به بهترین شکل به آن پرداختند را، ساخت کاشی‌های هفت رنگ دانست.
کاشی هفت رنگ در گذشته به دلیل کمبود شابلون و یا قالب در اندازه‌های محدودی ساخته میشد، اندازه‌هایی به ابعاد 20 × 20 و 15 × 15.
اما امروزه با توجه به پیشرفت‌هایی که صورت گرفته قالب‌های بسیاری برای این مدل از کاشی ساخته شده است که میتوان در بسیاری از اماکن تاریخی ایران، آنها را مشاهده کرد.
کاشی هفت رنگ اینطور ساخته میشود که ابتدا خشت‌های ساخته شده را در کنار هم قرار میدهند و نقش دلخواه را روی آنها طراحی میکنند، سپس به کوره میبرند تا لعاب آنها پخته شود.
این مدل کاشی که از خاص‌ترین و جذابترین صنایع دستی شیراز به حساب می‌آید، دارای هفت رنگ می‌باشد که شامل: سیاه، سفید، قرمز، فیروزه‌ای، زرد، لاجوردی، سبز و قهوه‌ای می‌باشد.
تاریخچه کاشی هفت رنگ را باید به دوران تیموری و البته اوایل سلسله صفوی که جایگزینی مناسب برای کاشی معرق شد. البته دو دلیل را برای جایگزینی کاشی هفت رنگ با کاشی معرق بیان کردند که عبارتند از :
- از نظر اقتصادی: که هزینه‌ی کمتری نسبت به کاشی معرق داشت.
- از نظر معماری: که نسبت به ساخت دیگر کاشی‌های آن دوران، زمان کمتری برای تهیه آن نیاز بود.
مسجد وکیل شیراز مصداق بسیار خوبی برای استفاده از کاشی هفت رنگ می‌باشد.
- 2جَوَک کاری شیرازی | شبیه به خاتم کاری
میرسیم به یکی از صنایع دستی شیراز که متاسفانه به دلیل نبود کارگاه‌ها و آموزشگاه‌ها و همچنین نبود بازار کار به فراموشی سپرده شده است. البته هستند کارگاه‌هایی که مشغول به این فعالیت هستند اما تعدادشان انگشت شمار است.
جوک کاری هنری است که در دوران قاجار رواج پیدا کرد و پیشینه بسیار کهن ندارد اما در همان دوران جز هنرهای دستی گرانبها تلقی میشد.
جوک کاری از جمله هنرهایی است که وابسته به چوب است و از کنار هم قرار گرفتن قطعات کوچک چوب که دو الی سه رنگ دارند و به اشکالی هندسی متفاوتی از جمله مثلث، 5 ضلعی لوزی و … تقسیم بندی شده‌اند، ساخته میشود
یکی از ویژگی‌هایی که این هنر دستی شیرازی دارد، تشابه آن با هنر خاتم کاری است که پایین‌تر به آن اشاره خواهیم کرد. شاید به همین دلیل است که جوک جای خود را به خاتم داده است، چرا که جوک از لحاظ ساخت، دشوارتر از خاتم است.
زمانی که به شیراز سفر کردید، در بازار وکیل و سایر مراکز خرید شیراز میتوانید در حجره‌هایی که صنایع دستی شیراز را به فروش میرسانند، این هنر دیدنی و پر زحمت را مشاهده کرده و برای خود یا به عنوان سوغات برای دوستانتان تهیه کنید.
- 3نقره کاری شیرازی | جلوه ای کامل از هنرهای دستی
نقره از جمله فلزهایی است که در گذشته جز فلزات گرانبها به حساب می‌آمده و رواج بیشتری نسبت به طلا داشته و بنابراین در ساخت ادوات گوناگون نیز از فلز نقره استفاده میشده است.
به هنری که باعث ساخت این اشکال و ادوات و یا حتی ظروف مختلف با استفاده از فلز نقره میشود را هنر نقره کاری میگویند. نقره کاری با قلم زنی تفاوت دارد.
پیش نیاز هنر قلم زنی، نقره کاری است و این تفاوتی است که این دو هنر با هم دارند، یعنی قلمزنی مرحله بعد از نقره کاری است.
نقره کاری از جمله پرفروشترین صنایع دستی شیراز می‌باشد، ممکن است در بازار با دو شکل از ظروف و ادوات نقره مواجه شوید که برخی از آنها نقره کاری است و برخی قلمزنی.
اما به یاد داشته باشید، نقره کاری همیشه مرحله اول ساخت یک ظرف است و بعد از آن نوبت به مرحله قلمزنی و حکاکی روی فلز می رسد و حتی برخی از کالاهای نقره‌ای به این مرحله نرسیده و فقط به عنوان کالای نقره کاری شده به فروش میرسد.
- 4نمدمالی شیرازی | زیراندازی از جنس پشم
قطعا یکی از مهمترین و سنتی‌ترین زیر انداز و کف پوشی که در ایران رواج دارد، نمد است و به هنری که باعث خلق این زیر انداز میشود، نمد مالی میگویند.
نمد مالی نیز یکی از هنرها و صنایع دستی شیراز به شمار می‌رود که خواهان بسیاری از سرتاسر ایران دارد و جز جاذبه‌های فرهنگی این شهر نیز به شمار می‌آید.
نمد پیشینه‌ای کهن دارد و از دیرباز تاکنون از اهمیت بسیاری بین مردم، مخصوصا عشایر ایران زمین برخوردار بوده. نمد کلمه‌ای است که از اوستا بیرون آمده و از کلمه‌هایی مثل نیمَت و یا نِمَت مشتق شده است و به مرور زمان به شکل نمد درآمده است.
ساخت نمد بسیار مشکل است و چندین روز زمان میبرد تا زیراندازی کوچک از نمد حاضر شود. نمد از پشم گوسفند می‌باشد که با ترکیبی از آب و حرارت ساخته میشود و هیچگونه دوختی در آن مشاهده نمیشود بلکه با حرارت و آب بافت‌های پشم گوسفند به هم چسبیده و ایجاد نمد میکنند.
اگر به شیراز سفر کردید، حتما از طرح‌های متنوع نمد بازدید کنید و یکی را که به چشمانتان زیباتر آمده خریداری کنید و بگذارید که چراغ این هنر هم همیشه روشن باشد و به فراموشی سپرده نشود.
- 5خاتم کاری شیرازی | هنری با قدمت 1000 سال
و اما خاتم کاری …
خاتم از جمله جذابترین و ظریفترین صنایع دستی شیراز به حساب می‌آید البته در سالهای اخیر این هنر را منتسب به اصفهان میدانند اما در برخی از روایات تاریخی پیشینه هنر خاتم کاری را به شیراز نسبت میدهند.
البته اوج شکوفایی هنر خاتم کاری را باید در دوران صفویه پیدا کرد، چرا که هنرمندان زیادی را به دربار خوانده بودند تا بتوانند هم با هنرهای آنها آشنا شده و به اساتید آن زمان اصفهان آموزش دهند. خاتم کاری نیز یکی از این هنرهایی بود که از شیراز به اصفهان آمد.
خاتم را ترکیبی از چندضلعی‌های هندسی در رنگ‌های مختلف تشکیل میدهد و به صورت بسیار زیبایی و با هنر دستان پرتوان اساتید خاتم کاری ساخته میشود.
در ساخت خاتم از چوب‌های آبنوس، گردو، عناب، نارنج و… استفاده می شود و جز پرفروشترین صنایع دستی که در شیراز وجود دارد می باشد.
حتی در برخی اوقات، هنر خاتم کاری را در ست‌های اداری گران‌قیمت نیز مشاهده میکنید.
- 6گیوه بافی شیرازی | پاپوش سنتی ایرانیان
گیوه نوعی پاپوش و کفش به حساب می‌آید که بیشتر در تابستان مورد استفاده قرار میگیرد و کفشی بسیار بادوام و سبک می‌باشد. گیوه را در شهرهای دیگر ایران نیز میتوانید پیدا کنید، البته تاریخچه قطعی از ساخت این مدل پاپوش در دست نیست.
البته در شهرهای مختلف ایران گیوه را به نام‌های دیگری نیز می‌شناسند، به عنوان مثال لرها به گیوه آژیه و کردها به آن کلاش میگویند.
گیوه دو بخش دارد، قسمت رویی آن که بدست بانوان و توسط انواع سوزن‌ها بافته میشود و قسمت کف آن که زیره نام دارد و توسط مردان تهیه میشود.
گیوه را به قطع باید یکی از مهمترین صنایع دستی شیراز بدانیم چرا که کارگاه‌های متعددی در سطح شهر برای ساخت گیوه وجود دارد، مخصوصا در تابستان.
گیوه‌ها دو نوع دارند، ساده و طرح‌دار، که البته نوع سفید آن در گذشته مرسوم بوده اما امروزه برای اینکه جوانان نیز از این نوع کفش استفاده کنند، گیوه را در طرح های مختلف می سازند تا در میان جوانان از رواج بیشتری برخوردار شود.
- 7هنر مینیاتور شیرازی | نقاشی برآمده از دل با اوج خلاقیت
برسیم به یکی از زیباترین و منحصر به فردترین هنرهای شیراز یعنی هنر مینیاتور یا به نام دیگرش تذهیب.
مینیاتور یک نوع نگارگری به حساب می‌آید که مبالغه و اغراق در آن به وفور پیدا میشود چون قوی تخیل در به سرانجام رسیدن یک کار مینیاتور بسیار نقش بسزایی دارد.
مینیاتور در ایران بسیار شناخته شده است و اساتید بزرگی هم در همین زمینه در بین مردم دارای شهرت و محبوبیت هستند از جمله محمود فرشچیان و مجید مهرگان.
از تاریخچه این هنر و اینکه مختص به کدام شهر است و یا از کدام سرزمین به ایران آمده، متاسفانه اطلاعات کاملی در دست نیست. البته یکی سری اتفاقات از جمله حمله مغول باعث شد که آثار بسیاری از تذهیب در ایران از بین برود.
فراموش نکنید که هر کدام از این هنرها، معرف هنر ایرانیان است که باید در هر خانه‌ای حتما حداقل یک عدد از این آثار وجود داشته باشه.
با خرید هر کدام از این آثار به همیشگی بودن و روند ادامه‌دار این صنایع دستی کمک کنید.
- 8منبت کاری شیرازی | تراشیدن هنرمندانه چوب
منبت کاری نوع دیگری از صنایع دستی شیراز می‌باشد که به دلیل ظرافت‌هایی که در طراحی آن بکار رفته، از قیمت بالاتری نسبت به دیگر صنایع دستی برخوردار است.
منبت در واژه به کنده‌کاری‌های روی چوب اطلاق میشود و ریشه آن را باید در واژه نبات جستجو کرد که به معنی رویانیده است، چرا که میگفتند این هنر نیز مانند روئیدن گل گیاه می‌باشد که آن از خاک است و این از چوب.
تاریخچه این هنر را به قرن سوم هجری نسبت میدهند یعنی زمان صفاریان و عمرو لیث صفاری. زمانی که او شروع به ساخت مسجد عتیق شیراز میکند، برای ساخت درهای آن از هنر مکنبت استفاده میکند که امروزه یک لنگه از آن در موجود است که نشان از پیشینه این هنر در آن زمان دارد.
شهرهای زیادی در ایران است که در این هنر سرآمد هستند از جمله ملایر همدان، گلپایگان اصفهان و همینطور آباده فارس.
در شیراز نیز کارگاه‌هایی برای این هنر ساخته شده‌اند که آموزش جوانان و کودکان را به عهده دارند تا هر چه بیشتر به زنده نگه داشتن این هنر کمک کنند.
- 9قلمزنی شیرازی | هنر کنده‌کاری روی نقره
بالاتر و در مطلب مربوط به نقره کاری اشاره جزئی به هنر قلمزنی هم کردیم اما در این قسمت کمی به شرح این هنر میپردازیم.
همانطور که میدانید قلمزنی نیز از صنایع دستی شیراز به حساب می‌آید و عبارت است از کنده‌کاری به وسیله قلم یا چکش مخصوص بر روی ظروف نقره یا مس و یا برنج برای تزئینات و طراحی نقوش متفاوت روی ظروف.
قلمزنی دارای سه سبک است که عبارتند از : سبک شیراز، سبک تبریز و سبک اصفهان
سبک شیراز به دو روش انجام میشده که یکی از آنها به دوران صفویه و زندیه برمیگردد که ریزه قلم نام داشت و دیگری با الگوبرداری از سبک هخامنشیان در دوران قاجار بود که برجسته نام داشت.
تاریخچه این هنر نیز مانند بسیاری از هنرهای دستی شیراز کاملا مشهود و مشخص نیست اما این موضوع مشخص است که در گذشته آثاری از مس پیدا شده که روی آنها کنده کاری شده بوده و از این لحاظ میتوانیم بفهمیم که پیشینه‌ای کهن دارد.
اما این را میدانیم که هنر قلمزنی در دوران صفویه به اوج خود رسیده است.
- 10شیشه گری شیرازی | هنر بازی کردن با شیشه
شیشه گری به هنر شکل دادن به شیشه با استفاده از حرارت است. تولید یک ظرف شیشه‌ای فرآیندی دارد که ابتدا ماده شیشه را با استفاده از کوره‌هایی حرارت میدهند و میگذارند تا مایع و نیمه‌مایع شود و سپس آن را با ابزار مخصوصی و با دمیدن شکل میدهند.
شیشه گری روش‌های متفاوتی دارد که از جمله میتوان به روش فوتی، روش فوتی قالبی و روش پرسی اشاره کرد.
تاریخچه این هنر را به ایران باستان و دوران هخامنشیان نسبت میدهند و با کشف اشیایی که از دوران گذشته و زمان ساسانیان و اشکانیان کشف شده نشان میدهد که این هنر در آن دوره رواج بسیاری داشته.
هر هنری در دوره‌ای به اوج شکوفایی خود میرسد که این دوره برای صنعت شیشه گری، دوره سلجوقی می‌باشد. اما در دوره صفوی کارگاه‌های بسیاری در اصفهان و شیراز رشد کرد که به این هنر اشتغال داشتند.
- 11جاجیم شیرازی | زیراندازی تابستانی با اشکال هندسی
اگر بخواهیم به یکی دیگر از صنایع دستی شیراز اشاره کنیم باید نام از جاجیم نام ببریم که زیراندازی است که البته از دو روی آن استفاده میشود هم میتواند به عنوان زیرانداز باشد هم به عنوان رو‌انداز. در برخی از خانه‌ها از جاجیم به عنوان روی کرسی نیز استفاده میکنند.
دیگر کاربردهایی که جاجیم دارد عبارتند از بسته بندی اسباب و لوازم که بیشتر در بین عشایر وجود دارد و همینطور بالاپوش در برخی از شهر‌ها.
جاجیم را با گلیم اشتباه نگیرید:
- جاجیم نازکتر، گلیم ضخیم‌تر
- چله‌های جاجیم بیشتر، چله‌های گلیم کمتر
- نقش و نگارهای جاجیم عمودی یا افقی، نقش و نگارهای گلیم بدون محدودیت
اینها مواردی بود که تفاوت‌های جاجیم با گلیم را بیان میکند. شیراز یکی از اصلی‌ترین مراکز بافت جاجیم می‌باشد که در جشنواره‌های مختلف میتوانید با طرح‌های مختلفی از آنها روبرو شده و برای خرید آنها اقدام کنید.
- 12گلیم شیرازی | از محبوبترین های شیراز
شیراز میزبان خوبی برای گلیم‌های بافته شده هنرمندان ایرانی است و گلیم شیرازی به عنوان یکی از محبوبترین گلیم‌های ایرانی شناخته میشود. گلیم را باید جز مهمی از صنایع دستی شیراز دانست که در بین گردشگران خارجی نیز شهرت بسیار دارد.
گلیم را این طور معنی کرده‌اند: بافتنی که به دست و بر دار قالی بافته میشود که از به هم پیوستن تار و پود پشم حیوانات اهلی نظیر گوسفند به وجود می‌آید.
همانطور که در مطلب بالا اشاره کردیم، گلیم با جاجیم تفاوت دارد و نباید آنها را یکی دانست.
در کل ایران و در مناطقی گلیم‌هایی بافته میشود که از لحاظ طرح و مواد اولیه با هم تفاوت دارند و بنابراین کاملا قابل تشخیص هستند. گلیم‌هایی نظیر: گلیم قشقایی، ترکمن، بلوچ، لر، افشار و …
در سفر به شیراز از حجره‌های که گلیم را به فروش گذاشته‌اند بازدید داشته باشید و حتی الامکان یک گلیم با سلیقه خود تهیه کنید.
- 13میناکاری | هنری با تاریخی کهن
بیایید شما را با یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی شیراز و البته ایران آشنا کنیم…
میناکاری یا مینا‌سازی هنری است که از دیرباز تاکنون یعنی حدود 5000 سال قبل، جز آثار هنری ایران و مورد توجه مردم کشورمان شده است.
دوران اوج این هنر را دوران ساسانیان میدانند و با توجه به آثاری که از این دوران به دست آمده ارزش این هنر را بسیار بالا به حساب می آورند. البته امروز دو شهر میزبان اصلی میناکاری است، یکی شیراز و دیگری اصفهان.
میناکاری هنری است که بیشتر روی مس انجام میشود و با طرح‌هایی که بیشتر به رنگ آبی و سفید و سبز و گاهی قرمز است،تزئین میشود .
اما چرا آبی؟ معنی لغوی واژه مینا به معنای آسمان آبی است و به همین منظور سعی میکنند بیشتر از رنگ آبی استفاده کنند تا بیشتر مفهوم واژه مینا را در چشم مخاطب بگنجانند.
متاسفانه یعد از دوران پر فراز و نشیب قاجار و در دوران پهلوی این هنر رو به افول رفت و نتوانست جایگاه گذشته خود را حفظ کند اما در دوران معاصر و با سرمایه‌گذاری‌هایی که در این زمینه صورت گرفت روند رو به رشد این هنر کهن دوباره از سر گرفته شد.
در بازار وکیل به حجره‌هایی سر بزنید که ظروف بینهایت زیبای میناکاری شده را عرضه میکنند.
- 14سفالگری | بازی با گل و خلق اثری منحصر به فرد
تقریبا نه تنها مردم ایران بلکه تمام مردم دنیا با این هنر که شاید قدیمی‌ترین و کهن‌ترین هنر دنیاست آشنایی دارند چرا که از زمانی که انسان‌ها در دشت زندگی میکردند و در واقع یکجا نشین بودن، با این هنر آشنایی داشتند.
قطعا میتوان گفت تاریخی‌ترین ساخته دست انسان، سفال است و از زمانی که فهمید باید آب و خوراکی خود را ذخیره کند به فکر ساختن ظروف گلی افتاد.
سفالگری را میتوان یکی دیگر از صنایع دستی شیراز دانست که اهالی و اساتید شیرازی تبحر زیادی در ساخت آن دارند. البته که شیراز خاستگاه اصلی این هنر نیست اما به مرور زمان توانسته توانایی خود را در ساخت این گونه ظروف به ایرانیان نشان دهد.
علاوه بر آن، ظروف سفالی شیراز فقط مختص و مورد محبوبیت ایرانی‌ها نیست بلکه گردشگران خارجی که به شیراز سفر میکنند از جذابیت و زیبایی سفال‌های این شهر نیز میگویند.
- 15گبه بافی | کف پوشی به ارث رسیده از عشایر
گبه یک نوع دیگر از زیراندازهایی است که تاکنون در ایران بافته شده است و امروزه نیز جز صنایع دستی شیراز نیز به شمار می‌رود.
این مدل زیرانداز بیشتر توسط عشایر قشقایی و لر بافته می شود اما استفاده از گبه فقط اختصاص به این عشایر ندارد بلکه گبه در خانه‌های مردم در شهر نیز وجود دارد و از آن به عنوان زیرانداز بهره میبرند.
تاریخچه بافت گبه به طور کامل مشخص نیست و کسی نمیداند در ابتدا گبه از کجا و در چه دورانی پا به آثار و هنرهای دستی ایران گذاشته است.
گبه در طرح‌ها و نقش‌های مختلفی بافته میشود و البته زحمت زیادی را نیز میطلبد که بانوان روستایی و عشایر از عهده این کار به خوبی برمی‌آیند.
شیراز یکی از منابع و میزبان‌های اصلی عرضه گبه در کشور می‌باشد. پس اگر قصد خرید گبه را دارید به بازار فرش‌فروشان شیراز نیز سری بزنید.
- 16قالی بافی | ارزنده ترین هنر دستی شیرازی ها
و اما آخرین هنری که به عنوان صنایع دستی شیراز میتوان از آن نام برد، هنر قالی بافی است. هنری که در شیراز نه تنها از محبوبیت بالایی برخوردار است بلکه تعداد زیادی از مردم نیز ، در این زمینه مشغول به کار هستند.
قالی بافی در ایران پیشینه ای کهن دارد اما اگر بخواهیم به به دوران شکوفایی و اوج این هنر اشاره کنیم باید ازر دوران صفویه نام ببریم که علاوه بر هنر قالی بافی در بسیاری از هنرهای دیگر سرآمد دیر سلسله های ایران است.
یکی از مهمترین شهرهایی که به انجام این هنر میپردازد، نیریز در استان فارس است که باید قالیهای این منطقه را جز با کیفیت‌ترین قالی های ایران بدانیم که در طرح‌ها و نقش‌های مختلفی بافته میشود .
قالی به نوعی زیرانداز اشاره میکند که از الیاف پنبه و پشم و در بسیاری از موارد با ابریشم بافته میشود. درگذشته روی دار قالی بافته میشد و حتی امروزه نیز در برخی از شهرهای کوچک نیز روی دار قالی و و به صورت دستی بافته میشود.
اما به سبب پیشرفت تکنولوی بسیاری از قالی‌هایی که امروزه بافته می شوند توسط ماشین آلات است، کافی است طرح قالی را به آن بدهید و یک قالی ماشینی زیبا را تحویل بگیرید.
قالی شیرازی از محبوبترین قالیهای ایران است.
بدون دیدگاه