میدان امیر چخماق یزد، نماد دیدنی شهر یزد
شهر من شهر قشنگی در کویر 💠 شهر آب‌انبار، شهر بادگیر
شهر من، شهر گل و خشت و دعا 💠 شهر دلهای همیشه با خدا
یزد، را باید مروارید دل کویر بدانیم. آنقدر این شهر زیبایی و عظمت و تاریخ دارد که زمانی که به این شهر سفر میکنید، دل کندن از اینجا برای شما بسیار سخت خواهد بود. با وجود هوای بسیار گرمی که به دلیل بودن در کویر دارد، اما مردمانی نیز خونگرم و دوست داشتنی دارد.
یزد دارای جاذبه‌های بسیاری است که هر کدام میتواند یک نیم روز شما را در بر بگیرد، از مسجد جامع یزد گرفته تا مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر)، از باغ دولت‌آباد گرفته تا قدیمی‌ترین محله یزد یعنی فهادان. دنیایی از جاذبه‌های متنوع و دیدنی که همگی دل را میبرند از مسافران و گردشگرانی که به این شهر تاریخی ایران سفر میکنند.
این بار قصد کردیم که درباره یکی از مهمترین و بزرگترین و در عین حال نماد شهر یزد یعنی میدان امیر چخماق مطالبی را برای شما بیان کنیم.
میدانی که متشکل است از چند جاذبه و در دوران تیموریان ساخته شده.
این میدان در سال 1378 و با شماره …
اگر دلتان میخواهد که بیشتر درباره میدان امیر چخماق یزد بدانید با یگانه گشت و ادامه این مطلب همراه ما باشید.
نمایی از تکیه امیر چخماق یزد
تاریخچه‌ای مختصر از میدان امیر چخماق یزد
بیایید تا شما را بیشتر با تاریخچه میدان امیر چخماق آشنا کنیم:
قبل از دوران پهلوی
قرن نهم هجری و دوران تیموریان زمانی است که برای اولین بار این میدان ساخته شد. فردی که بانی ساخت این میدان در آن زمان بود، امیر جلال‌الدین چخماق، از سرداران شاهرخ تیموری به شمار می‌رفت و فرد صاحب منسبی بود.
شاهرخ تیموری، میخواست فردی را برای حکومت یزد انتخاب کند و دید چه کسی بهتر از جلال‌الدین میتواند یزد را به سر منزل مقصود برساند، بنابراین وی را حاکم و والی یزد کرد.
زمانی که امیر جلال‌الدین به یزد رسید، فرصت را غنیمت شمرد و با همفکری و مشورت همسرش یعنی ستی فاطمه خاتون، این میدان را که متشکل بود از تکیه، مسجد، آب انبار، حمام و کاروانسرا، را بنا کردند. البته همه این موارد به تدریج ساخته شد نه همگی همزمان با هم.
در آن زمان اما تکیه به شکل امروزی‌اش نبود و مناره‌ای هم در کار نبود، که پایین‌تر به شما خواهیم گفت که چه زمانی مناره‌ها اضافه شدند و به این شکل و شمایل درآمدند.
در دوران صفویه نیز تغییراتی روی این بنا صورت نگرفت اما نام این میدان نیز، تغییر نکرد و به همان نام میرچخماق خوانده می‌شد.
اوایل قرن 13 بود که قسمتی از میدان میر چخماق تبدیل به حسینیه و تکیه شد، البته همانطور که در سطرهای گذشته ذکر کردیم تکیه در زمان امیر جلال‌الدین ساخته شده بود اما به شکل قرن 13 نبود و عمارتی ساده‌تر داشت.
میدان امیر چخماق یزد در 1 شهریور ماه 1378 با شماره 2416 در لیست آثار ملی قرار گرفت.
عکسی قدیمی از تکیه امیر چخماق یزد به همراه نخل چوبی
دوران پهلوی
تا قبل از دوران پهلوی، متاسفانه این میدان تبدیل به قبرستان شده بود و مردم به سبب وجود تکیه و حسینیه و به دلیل احترامی که برای آن قائل بودند و همینطور ثواب دفن شدن در کنار تکیه، مردگان خود را در این میدان به خاک میسپردند و این میدان تبدیل به قبرستان شده بود.
اما با روی کار آمدن رضاشاه این رسم به پایان رسید و تمام مقبره‌هایی که تا آن روز آنجا وجود داشت، از بین رفتند و دیگر دفن کردن در این میدان و در نزدیکی تکیه ممنوع اعلام شد.
حتی رضا شاه برای گسترش خیابان روبروی تکیه، دستور به تخریب جداره‌های میدان امیر چخماق یزد زد، همان خیابانی که امروزه نیز وجود دارد، در نتیجه تکیه، مسجد و آب‌انبار در یک میدان قرار گرفتند. البته دیوار‌هایی که در طرفین تکیه وجود دارد بعد از انقلاب ساخته شده‌اند.
البته در دوران پهلوی دوم نیز باغچه و حوضی در این میدان بنا شده بود که بعد‌ها تخریب شد، اما جلوه بسیار زیبایی را به میدان بخشیده بود.
نمایی از میدان امیر چخماق یزد از بالا
میدان امیر چخماق از سه جاذبه یا سازه تشکیل شده است که عبارتند از : تکیه یا حسینیه، مسجد و آب‌انبار
مسجد امیر چخماق یزد
اول از همه بگوئیم که مسجد با تکیه فرق دارد و این دو عمارت، کاملا با هم تفاوت دارند، تکیه در ضلع شمالی میدان قرار گرفته و مسجد در ضلع جنوبی.
مسجد امیر چخماق اسامی دیگری نیز در تاریخ داشته که به نام مسجد دهوک، مسجد جامع نو شناخته می‌شده است. ساخت آن در همان زمان جلال‌الدین چخماقی و ستی فاطمه خاتون بوده و تاریخ ساختش به سال 841 قمری برمیگردد. البته این مسجد به مسجد چخماقیه یا چقماقیه نیز شهرت داشته.
نکته جالب توجه در مورد این مسجد آن است که در دوران قاجاریه و محمدشاه قاجار، شهر دارای حصاری بود که بر اساس موقعیت مسجد اگر بخواهیم حساب کنیم، باید بگوئیم این مسجد در آن زمان خارج از محدوده شهر به شمار میرفته است.
در مورد این مسجد یک وقفنامه وجود دارد که به دلیل طولانی بودن از بیان مطالب این وقفنامه خودداری میکنیم.
در مورد این مسجد شعری نیز گفته شده که در زیر میتوانید آن را مشاهده کنید؛
زین عمارت ملک را هم رفعت است و هم صفا 💠 گر تفاخر میکند وقت است بر اوج سما
مصر جامع شد ازین جامع سواد شهر یزد 💠 مکه کو تا کعبه دیگر ببیند از صفا
هشتصد و چل بود و یک از هجرت این را ساخته 💠 عصمت دنیا و دین خاتون گردون اقتدا
در این شعر نیز میتوانید سال ساخت این مسجد را مشاهده کنید.
معماری مسجد امیر چخماق یزد
مسجد دارای سه درب می‌باشد که دو درب اصلی در میدان امیر چخماق قرار گرفته و یک درب هم از کوچه پشتی به مسجد راه دارد. دو درب داخل میدان یکی برای ورود آقایان است و دیگری برای ورود بانوان. درب پشتی نیز برای بازدید عموم مورد استفاده قرار میگیرد.
زمانی که از درب اصلی وارد مسجد می‌شوید در کناره‌های راهرو و در طرفین ورودی مسجد، پنجره‌های مشبکی را مشاهده میکنید که از کاشی معرق بنا شده‌اند.
پس از ورود به صحن اصلی مسجد با یک ایوان بزرگ و سه دهانه رواق در دو طرف مواجه می‌شوید که با قوس میانی ساخته شده‌اند که البته دهانه میانی هم عریض‌تر است و هم بزرگتر. ایوان اصلی نیز 19 متر ارتفاع و 7 متر عمق دارد. از ایوان که گذر کنیم به گنبدخانه و یا رواق اصلی مسجد میرسیم.
این گنبدخانه، 20 سال زمان برده تا ساخته شود.
قبل از اینکه به داخل گنبدخانه بپردازیم میخواهیم به کتیبه‌های دو طرف ایوان اصلی اشاره‌ای داشته باشیم. دو گل مربع کتیبه در اطراف و قسمت بالایی کتیبه‌ها وجود دارد که در یکی از آنها ولی الله توفیق حک شده و دیگری عبارتی عربی است که به زیبایی نقش بسته شده.
در قسمت پایینی نیز سمت راست کلمه الله طراحی شده و در سمت چپ کلمه محمد به خط کوفی نوشته شده است.
به گنبدخانه بپردازیم …
کاشی‌های 6 ضلعی، ازاره‌های گنبدخانه رو پوشانده‌اند که این کاشی‌ها، از تزئینات متعلق به دوران تیموریان و زمان ساخت مسجد می‌باشد. البته کاملا مشخص است که کاشی‌ها بازسازی شده‌اند تا از تخریب آنها جلوگیری شود.
اما نقطه عطف گنبد خانه، محراب آن می‌باشد، محرابی که با کاشی معرق و طاق‌نمای مقرنس تزئین شده است. درست در وسط محراب، سنگ مرمری قرار گرفته که این سنگ نیز متعلق به دوران تیموریان می باشد که امروزه با شیشه از آن محافظت میشود. این سنگ اندازه‌ای به ابعاد 1.15 در 2.38 دارد.
در وسط مقرنس‌کاری آن، یک گل مربع از کاشی‌های معرق وجود دارد که چهاربار واژه‌های الله، محمد و علی به خط کوفی در آن نقش بسته است. در دو طرف سنگ، دو گل مربع دیگر وجود دارد که عبارت سبحان الذی لایموت نقش بسته است. متن‌های دیگری نیز در این سنگ وجود دارد که عبارتند از :
- قال الله تبارک و تعالی جل جلاله و عم نواله اقم الصلوة … مقاما محمودا صدق الله العلی العظیم و صدق رسوله النبی الکریم، که به خط نسخ در حاشیه حک شده است.
- لا اله الا الله وحده لا شریک له له الملک و له الحمد و هو علی کل شیء قدیر که این متن نیز به خط نسخ در پیشانی محراب نقش بسته است.
- همینطور چهارنام علی به خط کوفی نیز در یک گل مربع در دو طرف پایین محراب حکاکی شده‌اند.
و اما در وسط سنگ مرمر گرانبها محراب، نقش قندیل و گل و بته طراحی شده است که در آن زمان، بسیار کار سختی بوده.
دیگر بخش‌های مسجد میرچخماق یزد…
گنبد آجری در بالای مسجد دلبری میکند که روی آن با کاشی‌های فیروزه‌ای تزئین شده و در پایین قسمت ساقه گنبد، عبارت سلطان ضل الله به خط کوفی بنائی نقش بسته است.
در کنار گنبد سازه دیگری وجود دارد که به نام موذنه یا ماذنه خوانده میشود که البته همان کارکرد مناره را داشته و دیگر برای این مسجد مناره دیگری ساخته نشده است. این موذنه از چوب ساخته شده و روی آن با آجر تزئین شده.
این نکته را نیز باید اضافه کنیم که آرامگاه ستی فاطمه خاتون، همسر امیر جلال‌الدین چخماقی، درست روبروی درب اصلی مسجد و در کنار آب‌انبار امیر چخماق وجود دارد. در زمان سفر به یزد میتوانید ادای احترامی به این بانوی خیر نیز داشته باشید.
مسجد امیر چخماق یزد در 15 آذر ماه 1314 با شماره 247 در لیست آثار ملی قرار گرفت.
بازارچه حاجی قنبر
قدیمی‌ترین بازار یزد از قرن نهم هجری بوده که در سال 861 ساختش به پایان رسیده. این بازار توسط حاجی قنبر که او را نوین اعظم خطاب میکردند ساخته شد که البته نام کاملش نظام‌الدین حاجی قنبر جهانشاهی است. این بازار از قسمت شمالی تکیه آغاز میشود و به قسمت جنوبی که به میدان باز میشود، ختم میشود.
حاجی قنبر نیز حاکم یزد بود، البته حکم این حکومت را جهانشاه قراقویونلو به وی اعطا کرده بود. البته حاجی قنبر دخل و تصرفی روی بنای تکیه امیر چخماق نداشت. البته این نکته نیز باید گفته شود که ابتدا این بازار ساخته شده بوده و بعد‌ها عمارت عظیم تکیه روی آن نقش بسته است
اگر خاطرتان باشد در قسمت‌های پیشین گفتیم که در مورد مناره‌های تکیه امیر چخماق خواهیم گفت، اینجا ذکر خواهیم کرد که چه کسی آن را ساخت و چه اتفاقی روی مناره‌ها افتاد.
مناره‌های تکیه امیر چخماق، به این بلندی نبود تا اینکه استاد محمد بنا آنها را مورد بازسازی قرار داد و ارتفاع آنها را بیشتر کرد. البته طبق یکی از روایاتی که در مورد بنای تکیه امیر چخماق وجود دارد و عبدالحسین آیتی آن را در آتشکده یزدان نوشته، بانی ساخت این بنا، ابوالقاسم رشتی بوده است.
در داخل بازار دری وجود دارد که چوبی است و به طبقات بالای تکیه راه دارد.
بدنه بیرونی تکیه دارای غرفه‌ها و تزئیناتی است که هر بیننده‌ای را مدحوش خود میکند از حیث زیبایی و ظرافت. در ستون‌ها، آیات قرآنی و اسماء جلاله با کاشی، کتیبه‌سازی شده است و بر پایه ستون‌ها، حدیث نبوی به خط کوفی بنائی ضبط شده است که عبارتند از :
قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم / ان الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة
تکیه امیر چخماق یزد در سال 1330 با شماره 383 در لیست آثار ملی قرار گرفت.
نخل میدان امیر چخماق یزد
یکی دیگر از آثار دیدنی این میدان، نخلی است که در گوشه این میدان قرار گرفته. جالب است بدانید که این نخل از سال 1229 قمری در این مکان وجود داشته است.
پارچه روپوش سیاه آن که فقط در ماه محرم روی آن قرار میگیرد با نقش شیر و خورشید توسط علی اصغر گرجی، در 20 رجب 1229 وقف این میدان شده است. البته بعد از انقلاب این پارچه را تعویض کردند، چرا که نقش شیر و خورشید روی آن نقش بسته بود.
نخل ابعادی معادل 8.5 در 8.5 و ارتفاع 8.5 متر دارد.
بیایید تا با نخل بیشتر آشنا شوید:
نخل به مجموعه‌ای از تیرهای چوبی گفته میشود که به عقیده مردم، نماینده تابوت است و در مراسم عزاداری محرم روی آن پارچه سیاهی می‌اندازند و بر روی دوش برمیدارند. در دوران قدیم نخل‌ها را با آینه و قالیچه میپوشاندند که البته وزن بسیار سنگینی پیدا میکرده که حمل آن نیز بسیار سخت بوده است.
شمای کلی نخل به مانند درخت سرو است است که نمادیست از زندگی. این مراسم نخل برون بسیار قدیمی است اما از آغاز دوران صفویه، این مراسم مختص ماه محرم و عزاداری‌های حسینی شد.
آب انبار امیر چخماق یزد
این آب‌انبار در قسمت جنوب غربی میدان امیرچخماق یزد قرار دارد که البته در گذشته کاربری آب‌انبار را داشته اما امروزه تبدیل به زورخانه شده و برای عموم بازدید دارد.
البته در گذشته نام دیگری نیز داشته که به آب‌انبار ستی فاطمه و 5 بادگیر شهره بوده. گنبد بسیار بزرگی دارد و همینطور مخزن آن نیز جز مخازن بزرگ در بین آب‌انبار‌های ایران شناخته میشود.
وندالیسم
یکی از مواردی که حتما لازم دانستیم تا با شما در میان بگذاریم، از بین بردن وندالیسم در آثار تاریخی است.
اگر با این واژه آشنایی ندارید بیایید تا کمی برایتان توضیح دهیم.
وندالیسم در لغت به معنای تخریب گرایی و یا خرابکاری است و در گردشگری به آن موضوع اشاره میکند که برخی افراد موجبات خرابی آثار تاریخی را فراهم میکنند.
متاسفانه در ایران و در اکثر جاذبه‌های تاریخی میتوانید با این موضوع مواجه شوید، یعنی افرادی خواسته یا ناخواسته موجب خرابی بخشی از جاذبه‌های تاریخی می‌شوند.
حالا یا با نقاشی کشیدن یا ثبت تاریخ تولد، یا با روشن کردن ذغال و .. بسیاری دیگر از مواردی که آسیب به جاذبه میزند.
پس بیایید از این به بعد کمی برای خود و تاریخ کشورمان ارزش قائل بوده و اگر کسی را مشاهده میکنیم که باعث ایجاد خرابی‌هایی در آثار تاریخی میشود، تذکر داده و جلوی او را بگیریم.
این جاذبه‌های تاریخی، از اهمیت بالایی برخوردار هستند پس باید در حفظ آنها کوشا باشیم.
بهترین زمان بازدید از میدان امیر چخماق یزد
حالا زمان آن رسیده که دریابیم چه زمانی را باید برای سفر به یزد و میدان امیرچخماق انتخاب کنیم، پس برای فهمیدن این موضوع با ادامه این بخش همراه باشید.
همانطور که میدانید تابستان از جمله فصل‌هایی است که خانواده‌ها به دلیل تعطیلی مدارس در صورت داشتن فرزند، آن را انتخاب میکنند اما این فصل برای سفر به یزد گرمای زیادی دارد و متاسفانه گرمای آن نیز بسیار طاقت فرسات بطوریکه ممکن است دمای هوا در این فصل به 50 الی 60 درجه سانتی‌گراد نیز برسد.
اما دو فصل بهار و پاییز، بهترین فصل‌هایی هستند که میتوانید بدون دغدغه داشتن هوای گرم به این شهر دوست داشتنی و تاریخی سفر کنید. البته یک موضوع را باید همیشه گوشه ذهنتان داشته باشید و آن هم این است که در ایام تعطیلات نوروز، یزد جز شهرهای بسیار شلوغ ایران به شمار می‌رود و گشت و گذار در این شهر بسیار زیاد است.
تعداد گردشگران در جاذبه‌های دیدنی یزد نیز بسیار زیاد میشود بطوریکه برخی جاها آنقدر شلوغ میشود که اصلا نمیتوان از آن جاذبه به نحو احسنت بازدید داشت.
بنابراین ما به شما بعد از ایام نوروز و و تا اوایل تابستان و از آن طرف، فصل پاییز را به عنوان بهترین زمان سفر به یزد و میدان امیر چخماق یزد توصیه میکنیم.
راستی این مطلبو نباید از دست بدی: آتشکده بهرام یزد
آدرس و ساعات بازدید و قیمت ورودی میدان امیر چخماق یزد
آدرس و ساعات بازدید : برای بازدید از مجموعه امیر چخماق باید خود را به میدان امیر چخماق برسانید که میتوانید از طریق سه خیابان قیام، سلمان فارسی و یا خیابان امام به این لوکیشن دسترسی داشته باشید.
هر ساعتی از روز میتوانید از این جاذبه‌های بازدید داشته باشید، اما مسجد بعد از نماز مغرب و عشا بسته میشود و دیگر امکان بازدید ندارد. زورخانه یا همان آب‌انبار نیز ساعت بازدیدش از 9 صبح الی 10 شب می‌باشد، که بهتر است زمان ورزش پهلوانان یزدی به این مکان سری بزنید، چرا که هم میتوانید از ورزش آنها لذت برده و هم از آب انبار دیدن کنید.
هزینه ورودی : هزینه‌ای برای بازدید از میدان، تکیه، بازار حاجی قنبر و همینطور مسجد امیر چخماق نیاز نیست پرداخت کنید اما برای بازدید از آب‌انبار یا همان زورخانه، ملزم به پرداخت هزینه هستید که برای مردم کشورمان، 30.000 تومان و برای اتباع خارجی 200.000 تومان می‌باشد.
مدت زمان مورد نیاز برای بازدید : برای بازدید از میدان امیر چخماق یزد و دیگر جاذبه‌های آن، 1 الی 1:30 ساعت نیاز دارید.
نمایی از میدان امیر چخماق یزد
یه جوری نوشتین که انگار ادم اونجاست و داره از نزدیک میبینه، خیلی عالی بود
خیلی کامل بود