بازار وکیل شیراز، بازاری به یادگار از وکیل الرعایا
اواخر قرن 12 هجری مصادف بود با ظهور خورشیدی درخشان که شیراز را پایتخت خود قرار داد و میتوان او را خدمتگذارترین چهره بعد از اسلام نسبت به خطه فارس و شیراز دانست. کرمیخان زند یکی از خوشنام ترین فرمانروایان ایران زمین در طول تاریخ است، بلا شک.
بازار وکیل یکی از آثار منحصر به فرد و باشکوه کرمیخان زند است که قلب اقتصادی شیراز لقب گرفته است.
این بازار یکی از مهمترین بازارهای سنتی ایران شناخته می شود و سالانه گردشگران زیادی چه داخلی و چه خارجی سر و دست مشکنند تا به شیراز سفر کرده و به سیاحت در بازار وکیل شیراز بپردازند.
بازار وکیل در سال …
اگر دلتان میخواهد که بیشتر درباره بازار وکیل شیراز و تاریخچه آن بدانید با یگانه گشت و ادامه این مطلب همراه ما باشید.
تاریخچه‌ای مختصر از بازار وکیل شیراز
کریمخان از اهالی قبیله زند لرستان و از اهالی ملایر بود، بعد از شهر‌هایی که تصرف کرد تصمیم گرفت شیراز را به پایتختی حکومت خود انتخاب کند و شد آنچه باید می‌شد و یکی از بهترین انسانهای روی زمین، یکی از بهترین پادشاهان ایران شد.
کریمخان بعد از جلوس بر تخت سلطنت شروع به آبادانی دیار شیراز کرد و سازه‌های زیادی را در این شهر ساخت، آثاری چون ارگ کریمخان شیراز و مجموعه وکیل که تشکیل می‌شود از مسجد، حمام و بازار که هر کدام شکوه و عظمتی برای خود دارند.
بازار وکیل یکی از بخش‌های مجموعه وکیل شناخته می‌شود. تاریخ ساخت این بازار را به 1137 قمری نسبت میدهند، البته ساخت بازار با این ریزه‌کاری‌ها و این تزئینات حدود 20 سال طول کشید تا سرانجام در سال 1156 به پایان رسید.
البته برخی اعتقاد دارند که بازار وکیل شیراز بر بقایا و یا در ادامه بازاری که از دوران صفویه باقی مانده بود ساخته شد و توسعه یافت.
تعدادی از تاریخ‌نگاران بازار قیصریه شهر لار را الهام بخش کریمخان زند میدانند که بازار وکیل را از الگو برداری از این بازار ساخته است. اما برخی دیگر بازار تاریخی جهرم را الگوی بازار وکیل میدانند، البته بازار جهرم را خواهر دوقولوی بازار وکیل نیز مینامند.
متاسفانه بازار وکیل دو اتفاق مهم را پشت سر گذاشته:
یکی زلزله سال 1192 خورشیدی که باعث تخریب بخشی از بازار وکیل شد و دیگری طرح امتداد خیابان زند. این طرح باعث شد قسمت‌های زیادی از بازار وکیل تخریب شود از جمله 11 حجره، 8 طاق و دو کاروانسرای قوامی و روغنی.
بعد از ساخت خیابان زند، قسمت دیگری که از بازار جدا شده بود در آن سوی خیابان زند قرار گرفت و برای بازدید از این قسمت باید عرض خیابان را رد کرده و به سیاحت در این قسمت از بازار بپردازید.
کریمخان زند برای اینکه مردم بتوانند بیشتر به داد و ستد بپردازند، تصمیم گرفت حجره‌ها را با نرخ اجاره‌بهای بسیار پایینی به مردن واگذار کند تا فشار اقتصادی گریبان‌گیر حجره‌داران نشود.
این کار کریمخان باعث شد بیشتر در چشم مردم مورد احترام قرار گیرد و بشود یکی از مهربان‌ترین و داناترین پادشاهان ایران.
در آن زمان بازار وکیل شیراز بعد از غروب آفتاب در تاریکی مطلق فرو میرفت، اما کریمخان دستور داد وسایل روشنایی برای بازار فراهم شود تا هم مردم در شب بتوانند به فعالیت خود بپردازند و هم زیبایی خیره کننده‌ای را به دالان‌های بازار اضافه کند.
بازار وکیل شیراز در تاریخ 17 تیر 1351 و با شماره 924 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
جهانگردان و بازار وکیل شیراز
برخی از سیاحان و جهانگردان قدیم در سفرنامه های خود اشاراتی به بازار وکیل کردند که در این قسمت با برخی از آنها آشنا می شوید:
1
مرحوم فرصت الدوله در آثار العجم:
بازار وکیل از چندین بازار متفاوت تشکیل شده است. یکی از این بازارها به بازار بزازان شهرت دارد و آن مشتمل است بر 41 طاق تا برسد به چهار سوق یا چهارسوی بازار.
در وسط این بازار، بازار دیگری است با 11 طاق موسوم به بازار شمشیرگران. بازاری دیگر با 46 طاق به نام بازار کلاهدوزان.
بازاری دیگر با 19 طاق به نام بازار یراقبافان و بالاخره بازار دیگر با 10 طاق به اسم بازار سراجان.
2
اسکات وارینگ انگلیسی؛ در کتاب مسافرت از هند به شیراز در سال 1802:
بازار وکیل بنای عظیمی است از آجر که به سبک اکسترچنج مسقف و پوشیده است. طول آن در حدود نیم مایل است و عرض آن در حدود 50 پا.
این بازار هنگام شب که چراغهای آن روشن استدرخشندگی و شکوه بیشتری دارد. بازارهای متعدد و زیبای دیگری نیز در شیراز وجود دارد ولی هیچ کدام آنها به زیبایی و عظمت بازار وکیل نیست.
معماری بازار وکیل شیراز
بازار وکیل شیراز معماری بی‌نظیری دارد و همانطور که در قسمت بالا مشاهده کردین دو تن از جهانگردانِ به نام ایران و انگلستان به شکوه و عظمت این بنا اشاره کرده بودند.
بازار وکیل مساحتی حدود 21000 متر مربع دارد و در ساخت آن از مصالحی مانند گچ، آجر، آهک، سنگ و ساروج استفاده شده. جالب است که بدانید دیواره‌های بازار روی تخته سنگ‌هایی قرار گرفته که باعث استحکام بیشتر بنا شده است.
خود بازار شبیه صلیب یا دو خط عمود بر هم بنا شده است که به طور مشخص 4 راهرو یا گذرگاه دارد، راهروی شرقی و غربی و راهروی شمالی و جنوبی که در نقطه‌ای به هم میرسند که آن را چهارسوق یا چهارسو مینامند.
به طور کلی بازار مشیر را باید به 3 نوع فضا تقسیم‌بندی کنیم:
گذرگاه: که محل عبور و مرور مشتریان و مردم است.
حریم مغازه: که به اندازه 2 پله از سطح زمین فاصله دارد، دلیل آن هم همان سنگهای زیر بناست و همینطور علت دیگری هم دارد و آن در امان ماندن از نم و رطوبت است.
فضای داخل مغازه: که جایگاهی است برای فروش اجناس
- نکات مهم درباره بازار وکیل شیراز
- کف بازار در گذشته با سنگ لوح خاکستری سنگفرش شده است.
- تزئینات به کار رفته در بازار وکیل شیراز عبارتند از : کاشی‌کاری، منبت‌کاری، مشبک‌کاری با چوب ساج و سنگ‌کاری.
- به منظور تهویه هوای بازار، پنجره‌ها و حفره‌های عرقچین، به صورت مشبک یا رزونه‌ای، در گنبدهای سقف (74 گنبد) تعبیه شده بود که با توجه به ارتفاع زیاد طاق‌ها تهویه به خوبی انجام میشده.
- برای تامین نور هم، بالای تمام طاق‌ها حفره‌هایی قرار داشت که نقش ورود نور به سرسرای اصلی را به خوبی ایفا میکرد و باید اشاره کرد که این حفره‌های به گونه‌ای طراحی شده بودند، که در هنگام بارندگی اجازه ورود آب را به داخل بازار نمیدادند.
- در گذشته از کاهگل هم برای ساخت دیوارها استفاده شده است که هم دمای مطلوبی را ایجاد میکرد هم باعث بازگشت نور افتاب می‌شد. البته بعدها مصالح دیگری نیز مثل گچ و آجر و آهک در بازسازی‌ها استفاده شده است.
- تفاوت بازار وکیل شیراز با دیگر بازار های سنتی ایران
تفاوتی که برای بازار وکیل شیراز با سایر بازارهای سنتی در نظر گرفتند، ارتفاع و سقف بلند بازار و همچنین عرض بازار است که نسبت به سایر بازارها بیشتر است.
البته پس از مرمت بازار و خاکریزی که در کف آن صورت گرفت، سطp بازار وکیل حدود 1 متر بالاتر آمد.
بازار وکیل شیراز را باید یکی از شاهکارهای معماری دوران زندیه بدانیم که متاسفانه در طول سالیان دراز کم لطفی های بسیاری به آن شده است.
- 1راسته شمالی بازار وکیل شیراز
راسته اصلی بازار وکیل، راسته شمالی-جنوبی است که از دروازه اصفهان تا سرای مشیر و انتهای چهار سوق ادامه می‌یابد. این راسته را در واقع راسته اصلی بازار میشناسند که شامل 82 باب مغازه و یا حجره و 48 طاق میباشد.
مغازه‌ها در دو طرف و روبروی هم قرار گرفته و اغلب دو طبقه و دارای پستو یا همان انباری کوچک هستند. همانطور که در بالا هم اشاره شد، مغازه حدود 2 پله با سطح زمین فاصله دارد و این بخاطر تخته سنگی است که حجره‌ها روی آن ساخته شده‌اند.
راسته نو و راسته شمالی فرعی در این قسمت از بازار وکیل شیراز قرار دارند. راسته شمالی فرعی را راسته کلاهدوزان میدانند و در قدیم مخصوص فروش کلاه بوده ولی امروزه نه فقط کلاه بلکه تعداد زیادی از کالاهای دیگر را نیز میتوانید پیدا کنید.
در این راسته زمانی که به سمت شرق حرکت میکنید، با کاروانسراهایی روبرو می‌شوید به اسم احمدی و گمرک خانه. البته این نکته باید گفته شود که کاروانسرای روغنی هم در این قسمت بوده اما بعدها برای امتداد خیابان زند از بین رفته است.
در قسمت غرب هم کاروانسرای قوامی بوده که آن هم تخریب شده است.
- 2بازار نو در بازار وکیل شیراز
در دوران قاجار شخصی به نام میرزا یوسف اشرفی اصفهانی زندگی میکرد که بانی ساخت این قسمت از بازار شد، او یکی از بزرگان و حاکمان فارس بود که با ساخت این قسمت، باعث توسعه راسته شمالی بازار شد.
- 3چهار سوق بازار وکیل شیراز
در قسمتی از بازار راسته شمالی-جنوبی و شرقی-غربی به هم میرسند که تقاطع یا چهارراهی را تشکیل میدهند که به آن چهارسوق گفته می‌شود. در گذشته، اصناف برای جلسات و قرارهایی که داشتند در این مکان تجمع میکردند.
بازار چهارسوق بر روی یک هشتی قرار دارد و به خاطر تزیینات گوشواره‌ای، طاق‌های ضربدری و کنج‌هایی که روی آن حکاکی شده قابل توجه میباشد.
در گذشته حوضی در وسط این قسمت قرار داشت که جنس آن از مرمر بود که آب آن از طریق آبراهی که زیر بازار ترکش‌دوزها میگذشته تامین میشده اما متاسفانه به خاطر خاکریزی کف و بالا آمدن سطح بازار، این حوض از بین رفته اما آبراه همچنان وجود دارد.
- 4راسته جنوبی بازار وکیل شیراز
راسته جنوبی یکی از جالبترین و شلوغترین راسته بازار وکیل است. این راسته از چهارسوق شروع شده و تا انتهای سرای مشیر امتداد یافته. این راسته را به، راسته پارچه‌فروشان و در اصطلاح قدیم بزازان میشناسند .
بازار دیگری نیز در این راسته قرار دارد به نام شمشیرگران که همانطور که از اسمش مشخص است در گذشته، به فروش سلاح‌های سرد مشغول بوده اما امروزه محل مناسبی شده برای فروش صنایع دستی شیراز. بازار شمشیرگران شامل 22 حجره میباشد.
راسته شمشیرگران با مسجد وکیل شیراز در ارتباط بوده و هم امروزه و هم در گذشته نمازگزاران برای اقامه نماز در مسجد وکیل از این بازار باید عبور کنند.
کاروانسرای دیگری نیز در این قسمت از بازار وکیل شیراز قرار دارد که در گذشته به نام کاروانسرای وکیل بوده اما امروز نام سرای فیل را روی آن نهادند.
- 5راسته شرقی و غربی بازار وکیل شیراز
راسته شرقی هم از چهار سوق شروع می‌شود که به راسته علاقه‌بندان نیز شهرت دارد، این راسته دارای 19 طاق و 38 حجره است. راسته علاقه بندان، محلی برای فروش نخ، نوار، قیطان و روبان‌های ابریشمی بوده است
راسته غربی نیز باز از چهار سوق شروع شده و به راسته ترکش‌دوزان مشهور است که شامل 11 طاق میباشد. ترکش‌دوزان به کار دوخت و فروش وسایل و لوازم چرمی مشغول بودند. البته امروزه انواع فرش دستباف و گلیم و جاجیم در این بازار پیدا میکنید.
- 6سرای مشیر بازار وکیل شیراز
سرای مشیر که نام دیگری هم دارد به نام سرای گلشن. سرای مشیر در واقع جدا از بازار وکیل است و دقیقا روبری درب خروج بازار وکیل قرار گرفته. قدمت این سرا را به دوران قاجار نسبت میدهند ولی از نظر شباهت تقریبا با بازار وکیل به صورت یکسان ساخته شده‌اند.
سرای مشیر توسط یکی از حکام شیراز به نام ابوالحسن مشیرالملک که از وزرای وقت فتحعلی شاه قاجار بوده ساخته شده است، سال ساخت این سرا را به 1288 قمری نسبت میدهند.
با توجه به نامه‌ای که سر‌در سرای گلشن قرار گرفته مشخص شده است که این سرا وقف امام پنجم شیعیان شده است.
اما در دوران پهلوی دوم سرای مشیر دچار خرابی‌های شده بود که نیاز به مرمت و بازسازی داشت، این وظیفه به عهده فرح دیبا قرار گرفت که در سال 1348 عملیات مرمت و بازسازی آن آغاز شد.
این سرا را باید سرای صنایع دستی و سوغات بنامیم چرا که انواع صنایع دستی و سوغاتی که مربوط به شیراز است را میتوانید در این سرا پیدا کنید.
از جمله این صنایع دستی میتوان به :
خاتم‌کاری و معرق، حکاکی و قلم‌زنی روی مس و برنج، تراش سنگهای قیمتی، زیورآلات دست ساز سنتی نقره و طلا و همینطور گبه بافی اشاره کرد.
راستی این مطلبو نباید از دست بدی: مسجد وکیل شیراز
آدرس و ساعات بازدید و قیمت ورودی بازار وکیل شیراز
آدرس و ساعات بازدید : بازار وکیل شیراز در نزدیکی ارگ کریمخان و مسجد و حمام وکیل در خیابان زند قرار گرفته است. برای بازدید و پرسه زدن در این بازار از ساعت 09:00 صبح الی 20:00 میتوانید اقدام کنید.
هزینه ورودی : برای ورود به بازار وکیل شیراز، هیچگونه هزینه‌ای نیاز نیست پرداخت کنید.
مدت زمان مورد نیاز برای بازدید : برای گشت و گذار در بازار وکیل شیراز زمان مورد نیازی که توصیه شده است بین 2 ساعت تا 3 ساعت میباشد.
من شیرازی این اطلاعاتو نمیدونستم
ممنونم که انقد خوب و کامل در موردش نوشتین
حتما به اشتراک خواهم گذاشت