دخمه زرتشتیان یزد؛ برج(های) سکوت یا برج خاموشان
یکی از عجیب‌ترین و جذاب‌ترین جاذبه‌هایی که میتوانید در یزد پیدا کنید همین دخمه زرتشتیان است که داستان جالبی برای خود دارد، البته که نام‌های دیگری هم دارد، برج سکوت یا برج خاموشان دیگر نام‌هایی هستند که برای این جاذبه تاریخی در نظر گرفتند.
دخمه یکی از المان‌های مهم دین زرتشت می‌باشد که دارای فلسفه‌ای خاص نیز هست و مدل ساختش نیز دارای آدابی می‌باشد که باید حتما آن را رعایت کرد.
موقعیت مکانی دخمه زرتشتیان یزد در جنوب شرقی شهر یزد و در منطقه‌ای به نام صفائیه می‌باشد. این دخمه برای سوزاندن اجساد استفاده نمیشده بلکه …
اگر دلتان میخواهد که بیشتر درباره دخمه زرتشتیان یزد بدانید با یگانه گشت و ادامه این مطلب همراه ما باشید.
تاریخچه ای مختصر از دخمه زرتشتیان یزد
داستان از اینجا شروع می‌شود که ما ایرانیان همانند هندی‌ها و بسیاری از اروپائیان نژادی آریایی داریم و در گذشته در سرزمینی زندگی میکردیم که به قلم و زبان زرتشتیان ایران‌ویج نام داشت. اینکه دقیقا این ایران‌ویج کجا بوده بحث ما در این مطلب نیست و به مطلب مهمتری قصد اشاره داریم.
ایران‌ویج به نوشته برخی از نویسندگان، مولفان و تاریخ‌نگاران سرزمینی بوده بسیار سرد، بطوریکه 10 ماه سال سرد بوده و دو ماه فقط هوا ملایم و متعادل بوده است. در زمان زمستان، هوا بسیار سرد و زمین‌ها پوشیده از برف و در برخی اوقات راه‌های ارتباطی تا چندین ماه قطع.
در این شرایط مردم آن زمان و به عبارت درست‌تر آریایی‌های آن زمان وسایل مناسبی برای شکستن یخ و دفن متوفی‌هایشان نداشتند و همینطور جنگل یا دریایی وجود نداشته که مرده‌ها را بسوزانند و یا به آب بیندازند، بنابراین تصمیم به دخمه گذاری و ساخت دخمه گرفتند.
حالا برسیم به دخمه زرتشتیان یزد که یکی از آثار و دیدنی‌های شگفت‌انگیز یزد به شمار می‌رود…
تاریخ دقیقی از سال ساخت دخمه زرتشتیان یزد در دسترس نیست فقط یک نام در تاریخ آمده و آن هم مانکجی لیمجی هاتاریا است. وی از بزرگان زرتشتی و اولین سفیر پارسیان هندوستان در ایران در زمان ناصر‌الدین شاه قاجار بود .
در سال 1233 خورشیدی بود که مانکجی تصمیم به سفر به ایران گرفت و با میرزا حسین‌خان مشیر‌الدوله به ایران آمد. او از طرف انجمنی زرتشتی و به عنوان نماینده پارسیان هند در ایران به فعالیت پرداخت.
مانکجی فردی خیرخواه بود که هنوز بسیاری از زرتشتیان او را میستایند، در یزد و کرمان فعالیت‌های زیادی کرد و مدارس زیادی را پایه‌گذاری کرد و همینطور هزینه تحصیل دانش‌آموزان زیادی را پرداخت کرد و کار مهم دیگری که انجام داد حذف مالیات از زرتشتیان بود.
مانکجی بود که کار ساخت دخمه زرتشتیان یزد را آغاز کرد و در همان دخمه نیز در سال 1269 دار فانی را وداع گفت و جنازه‌اش مانند سایر مردگان آن زمان زرتشتیان به دخمه برده شد تا از بین برود.
مراسم تدفین زرتشتیان مراسم بخصوصی است و آیین خود را دارد و در این دخمه این آیین تا سال 1318 یا 1319 ادامه داشته و مردگان را به احترام به این مکان می‌آوردند و سپس رها میکردند تا خوراک پرندگان گوشتخوار و یا به اصطلاح لاشخور‌ها شده و از بین بروند.
اما رضا شاه، اولین شاه سلسله پهلوی، در سال 1320 در تهران و کرمان این مراسم را ممنوع کرد. اما چون پایتخت کیش زرتشت و زرتشیان یزد بود کمی با مقاومت روبرو شد و چندین سال بعد به روایتی 1340 و به روایت دیگر 1350 این مراسم به طور کل در ایران ممنوع شد.
در اینجا بود که دخمه‌ها دیگر کاربردی برای زرتشتیان نداشت …
دخمه زرتشتیان یزد در سال 1377 با شماره 2096 به ثبت ملی رسید
میشه یه ذره بیشتر دربارش توضیح بدین ؟ بله حتما
در این منطقه در کل دو دخمه وجود دارد، یکی همان دخمه مانکجی و دیگری دخمه گلستان. دخمه گلستان پس از دخمه مانکجی ساخته شد و دلیل ساخت آن این بود که چون رفت و آمد از کوه و مسیر دخمه مانکجی دشوار بود، دخمه‌ای دیگر ساختند تا راحت‌تر بتوانند اجساد را حمل کنند.
دخمه گلستان در زمان قاجار ساخته شده و دقیقا روبروی دخمه مانکجی و در فاصله 150 متری از آن واقع شده. دخمه گلستان از نظر معماری و طرز ساخت، مشابه دخمه مانکجی است
حالا بیاید بهتون توضیح بدیم که اصلا خود واژه دخمه یعنی چی و یک ریشه شناسی جزئی انجام بدیم؛
دخمه یا دخنه (که در برخی مناطق نیز با این نام خوانده می‌شود) همان عبارت دِخ خَنه می‌باشد که معنی آن دژ خانه می‌باشد. در معانی گذشته آن را سرای تاریکی و شیطانی میخواندند اما امروزه در باور عموم به اماکنی که ترسناک و خوفناک و تاریک هستند اطلاق می‌شود.
در کتاب مقدس زرتشتیان اوستا این کلمه را دَخمَه و در زبان پهلوی آن را دَخمَک صدا می‌زنند که معنی آن داغ‌گاه می‌باشد، زبان‌شناسان ایرانی ریشه واژه داغ را دَگ میدانند که به معنی سوزاندن است و به مرور زمان به داغ تبدیل شده.
اگر بخواهیم به معانی واژه دخمه در فرهنگ‌های مختلف بپردازیم، کلمات زیر بدست می‌آید:
سردابه مردگان، گور زرتشتیان، گورخانه گبران و خانه زیر زمینی برای مردگان
راستی! یگانه گشت یه سوال؟ آیا دخمه با گوردخمه تفاوتی داره یا همونه ؟
بله کاملا با هم فرق میکنن، الان توضیح میدم
بیشتر مردم فکر میکنن که دخمه و گوردخمه یکی هستند اما این باور غلط است و چنین نیست. دخمه به مکانی گفته می‌شود که اولا در بالای کوه و بر فراز بلندی قرار دارد و سقفی برای آن در نظر گرفته نشده.
ثانیا دخمه‌ها مکانی برای خاکسپاری اجساد و مردگان نبوده بلکه جایی بوده که مردگان را رها میکردند تا پرندگان گوشتخوار آن ها را از بین ببرند.
اما گور دخمه فلسفه‌ای متفاوت دارد، اصولا گور دخمه را در دل کوه‌ها و صخره‌ها می‌ساختند و مهم تر اینکه گوردخمه برای خاکسپاری مردگان در نظر گرفته می‌شده نه برای از بین رفتن آنها. در درون گوردخمه‌ها نیز ممکن است چندین قبر وجود داشته باشد.
معماری و بخش های مختلف دخمه زرتشتیان یزد
اول از همه بگوئیم که دخمه‌ها برجهایی استوانه‌ای با محیطی حدود 100 متر می‌باشند که نسبت به شهر فاصله قابل توجهی دارند و به این دلیل از شهر با فاصله ساخته می‌شوند که آلودگی از محیط شهری دور باشد و به شهر سرایت نکند تا باعث بیماری شود.
دخمه‌ها از سنگ و سیمان و خشت و گچ ساخته می‌شده و المان خاک در آن دخیل نبوده و از آن در ساخت دخمه‌ها استفاده نمیشده چون به باور زرتشتیان خاک یک عنصر پاک و مقدس می‌باشد و نباید با مردار انسان ناپاک شود.
بنابراین کف دخمه‌ها را با گچ و خشت خام می‌ساختند تا آلودگی به خاک انتقال پیدا نکند.
حالا بیاید با ساخت یک دخمه آشنا شویم؛
اول اینکه یک سری اصول باید رعایت شود مانند کوبیدن 260 میخ کوچک، 36 میخ متوسط و 4 میخ بزرگ بر روی زمین. همه چز از همین میخ‌ها شروع می‌شد و در مرحله بعد 100 نخ پنبه را دور هم میپیچاندند تا حالت ریسمان به خود بگیرد و سپس دور تا دور دخمه و میخ ها 3 بار می‌پیچیدند.
در این زمان خواندن نیایش‌های زرتشتیان آغاز می‌شد، از “سروش باج تا ویدوا مروتی” ، پس از آن در دخمه جلوس میکردند و حدود 100 بار “اشم وهو” و حدود 200 بار “یتا اهو” میخواندند، زمانی که داشتند این نیایش‌ها را میخواندند سنگ‌های ریزی را به داخل گودال دخمه می‌انداختند تا 300 سنگ جمع شود.
یگانه گشت، یه دخمه مگه چندتا بخش داره؟ یه استوانه خشتیه دیگه که وسطشم یه گوداله؟
نه دوست عزیز اینطور نیست، بیاید تا بهتون توضیح بدیم
دخمه‌ها دارای 7 بخش متفاوت می‌باشند که شاید عجیب برسد اما واقعیت دارد که دخمه زرتشتیان یزد نیز از این قاعده مستثنی نیست ، این 7 بخش عبارتند از ( البته در عکس زیر هم میتوانید مشاهده کنید):
- جاده دخمه
- در دخمه
- کتیبه دخمه
- بخش مردانه
- بخش زنانه
- بخش کودکان
- استودان
جاده دخمه: همانطور که در سطر‌های پیشین گفتیم دخمه‌ها در فاصله زیادی از آبادی قرار داشتند که نیاز به احداث جاده بوده، دو جاده برای دخمه‌ها در نظر میگرفتند یکی برای رسیدن تا پای دخمه و دیگری جاده‌ای بوده که مخصوص مسئولان دخمه استفاده می‌شده.
امروزه به دلیل اینکه گردشگران بتوانند از این جاده‌ها به بالای کوه و به دخمه اصلی برسند، پله سازی کردند تا راحت‌تر به دخمه دسترسی داشته باشند.
درب دخمه: به دلیل اینکه میخواستند حیوانات درنده به مردار و اجساد مردگان نزدیک نشوند برای دخمه‌ها درب‌هایی تعبیه میکردند حالا یا به صورت سنگی یا آهنی و یا چوبی.
کتیبه دخمه: کتیبه انگار شناسنامه هر دخمه‌ای است، اصولا در ایام قدیم برای شناساندن اماکن تاریخی از کتیبه استفاده می‌شده تا اطلاعاتی جزئی را برای خوانندگان و بازدید کنندگان فراهم کند.
داخل دخمه: داخل دخمه به 4 بخش تقسیم بندی می‌شود، همانطور که میبینید بخش مردانه به دیوار دخمه نزدیک‌تر است، بعد از بخشی است که مختص زنان می‌باشد و زنان را در آن دایره‌ها قرار میدادند.
در قسمت بعدی بخشی است که برای کودکان در نظر گرفته شده است و نزدیک به گودال و یا استودان دخمه می‌باشد.
استودان: استودان را سراده یا اتسه‌دان نیز صدا می‌زدند و معنی آن همان استخوان‌دان می‌باشد. البته هندی‌ها نیز این واژه را دارند و به آن استوپه میگویند. استودان همان جایی است که بقایایی که از اجساد باقی مانده را به این گودال عمیق می‌اندازند تا به خاک تبدیل شوند.
در درون دخمه‌ها و از دیواره دخمه تا گودال عمیق شیب وجود داشته، و خود چاه یا گودال به چهار چاه دیگر اتصال داشته. چاه میانی از سنگ و سیمان ساخته شده تا میکروب و آلودگی به خارج سرایت نکند.
یگانه گشت خیلی مطلب خوبی بود، خیلی کامل به همه چیز اشاره کردین، حتما تو سفر بعدی خودم از دخمه زرتشتیان یزد یا همون برج سکوت یا برج خاموشان بازدید میکنم.
آدرس و ساعات بازدید و قیمت ورودی دخمه زرتشتیان یزد
آدرس و ساعات بازدید : این دخمه در جنوب شرقی یزد و در منطقه صفائیه قرار گرفته. ساعات بازدید از دخمه زرتشتیان یا برج سکوت از ساعت 08:00 تا 17:00 می‌باشد.
هزینه ورودی : هزینه ورودی که برای دخمه زرتشتیان یزد در نظر گرفته شده، برای ایرانیان 15.000 تومان و برای اتباع خارجی 100.000 تومان می‌باشد.
مدت زمان مورد نیاز برای بازدید : برای اینکه بتوانید از دخمه زرتشتیان یزد به صورت کامل بازدید کنید به 1 الی 2 ساعت زمان نیاز دارید.
بدون دیدگاه