مسجد آقا بزرگ کاشان، شاهکار معماری کاشان
مادر ایران به دامان بهتر از کاشان ندارد
بهتر از کاشان به دامان مادر ایران ندارد
بهتر از کاشان به دامان مادر ایران ندارد
💠💠💠
کاشان، شهری که با شنیدن نامش یاد گلابی خوش عطر و بو، عرقیجاتی منحصر به فرد، باغ فینی رویایی، خانه‌هایی تاریخی که هر کدام بازگو کننده داستان‌هایی شنیدنی هستند، یاد بازار خاص و دلربایش و یاد مساجد باشکوهش می‌افتیم.
کاشان را نه با چشم سر بلکه باید با چشم دل دید. لذتی که کاشان و جاذبه‌هایش دارد هیچ جای ایران ندارد، پس زمانی که به کاشان، این شهر دوس داشتنی و کهن سفر کردید، با احترام از آن بازدید کنید.
جاذبه که در این شهر بسیار است، اما این بار میخواهیم نه به خانه‌های تاریخی‌اش، نه به مراسم گلابگیری‌اش و نه به بازار منحصر به فردش بپردازیم بلکه میخواهیم اشاره‌ای به یکی از شاهکارهای معماری ایران و کاشان یعنی مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان بپردازیم.
مسجد آقا بزرگ کاشان، در دوران قاجار و مشخصا دوران محمد شاه قاجار ساخته شده است. داستان جالبی دارد که …
اگر دلتان میخواهد که بیشتر درباره مسجد آقا بزرگ کاشان بدانید با یگانه گشت و ادامه این مطلب همراه ما باشید.
نمایی از صحن اصلی مسجد آقا بزرگ کاشان
تاریخچه‌ای مختصر از مسجد آقا بزرگ کاشان
بیایید تا شما را بیشتر با تاریخچه مسجد آقا بزرگ آشنا کنیم:
دو روایت برای تاریخچه این مسجد وجود دارد که ما به هر دوی آنها اشاره میکنیم.
روایت اول:
در یکی از روزهای سال، محمد شاه حاکم وقت ایران راهی کاشان شد، همانطور که میدانید در گذشته راهزنان و اشرار در شهرها زیاد بودند و مردم را اذیت و آزار میکردند.
این خبر به گوش محمد شاه قاجار رسید و تصمیم گرفت که آنها را مجازات کند پس به سربازان خود خبر داد تا آنها را دستگیر کنند. بعد از آن برخی از آنها را تبعید و برخی دیگر را مجازات دیگری داد.
بعد از این اتفاق شاه دید که مردم از دست این اشرار در امان نبودند و خواست برای مردم دیار کاشان جبران کند، سپس دستور داد که مالیات نانوایی ها، قصابی ها و دباغی ها قطع شود ( که البته این مورد در کتیبه سنگی سردر حک شده است)
تمام این مدتی که محمد شاه در کاشان بود، مهمان ملا مهدی نراقی بود.
محمد شاه قاجار به سبب قدردانی از ملا مهدی، او را به لقب آقا بزرگ مفتخر کرد و دستور ساخت مسجدی در خور برای وی را داد.
و اما روایت دوم
محمد شاه قاجار به سوالی برخورد کرده بود که بیشتر جنبه دینی و مذهبی داشت.
در تهران که این مورد را بیان کرده بود کسی نبود که جواب مشخص و درستی به او بدهد و تصمیم گرفت به یکی از شهرهای مهم آن زمان که در دین و مذهب و عرفان زبانزد خاص و عام بود یعنی کاشان، سفر کند و از علمای آنجا پاسخ سوال خود را دریافت کند.
زمانی که به کاشان رسید، از علمای زیادی خواست که به سوال او پاسخ دهند اما همه آنها از جواب دادن عاجز بودند، فردی گفت که ما شیخ دیگری نیز در شهر داریم که به آقا کوچک شهره است، اگر بخواهید میتوانیم او را نیز نزد شما بیاوریم. سپس دستور دادند تا شیخ را به نزد او ببرند.
ملا مهدی نراقی که در آن زمان آقا کوچک لقب داشت، زمانی که شنید شاه دستور داده تا او را به نزد وی ببرند ممانعت کرد و گفت: اگر شاه با من کار دارد خود به نزد من بیاید، من جایی نمیروم.
خبر را به محمد شاه قاجار رساندند و وی با اینکه عصبانی شد اما بیشتر دنبال پاسخ سوال خود بود و تصمیم گرفت که به نزد ملا مهدی نراقی برود.
خلاصه دیدار صورت گرفت و ملا مهدی در چند دقیقه پاسخ سوال محمد شاه قاجار را داد. محمد شاه خرسند از این اتفاق گفت: از این پس دیگر نام او را آقا بزرگ صدا کنید نه آقا کوچک.
این شد که لقب آقا بزرگ بر ملا مهدی نراقی پسر گذاشته شد و قرار شد برای قدردانی از او مسجدی را به نام وی بسازند.
ملا مهدی نراقی یا همان آقا بزرگ کیست؟
ملا مهدی نراقی مهمترین فقیه شیعه شهر کاشان در دوران محمد شاه قاجار بود که به او آقا بزرگ میگفتند.
ملا مهدی پدری داشت که هم نام خود بود، به محض به دنیا آمدن او، پدرش که او هم ملا مهدی نراقی نام داشت از دنیا رفت و به دلیل اینکه میخواستند نام وی زنده بماند نام فرزند وی را نیز ملا مهدی گذاشتند، اما خب هنوز ملا مهدی پدر صفت آقا بزرگ را به دوش میکشید.
شهر کاشان تاجری داشت به نام محمد تقی خان خانبان که از قضا عابد شهر را نیز میشناخت و به او بسیار احترام میکرد، محمد تقی خان تصمیم گرفت مسجد بزرگی را بسازد و ملا مهدی را به امام جماعتی آن مسجد برگزید. البته کار ملا مهدی در این مسجد فقط امام جماعت نبود بلکه تدریس دروس حوزوی را نیز به عهده داشت.
(البته در برخی متون مشاهده میکنید که محمد تقی خان را حاکم شهر کاشان میدانند که این مطلب صحیح نیست.)
زمانی که عملیات ساخت مسجد بعد از حدود 8 سال به پایان رسید، نام محمد تقی خان را بر روی آن گذاشتند، البته برخی دیگر آن را مسجد خانبان نیز میگفتند.
تولیت مسجد آقا بزرگ کاشان از گذشته تاکنون
با اینکه ساخت مسجد آقا بزرگ را حاج محمد تقی خانبان بر عهده داشت اما اولین تولیت مسجد، با حاج میرزا حسن کاشی یا کاشانی بود و سپس تولیت مسجد را خود محمد تقی خانبان به عهده گرفت که نام وی نیز روی مسجد باقی ماند.
به ترتیب و در سالهای بعد تولیت مسجد آقا بزرگ کاشان بر عهده اشخاص زیر قرار گرفت:
حاج محمد رضا، حاج آقا محمد، آقا فرج، حاج حسین اسلامی و امروز نیز پسر آقا فرج مسئول مسجد میباشد.
مسجد آقا بزرگ کاشان در 11 آذر ماه 1330 با شماره 382 در لیست آثار ملی قرار گرفت.
نکته مهمی که درباره مسجد و مدرسه آقا بزرگ وجود دارد، عملیات ساخت آن میباشد.
در کنار مسجد مقبره خواجه‌تاج‌الدین وجود دارد، در گذشته این مقبره برای خود نیز مسجد و بخشهای دیگری داشته که به مرور زمان از بین می‌روند.
مسجد آقا بزرگ روی بقایای باقی مانده از مقبره خواجه تاج الدین ساخته شده است اما خود مقبره هنوز پا برجاست و قدمتی حدود 400 سال دارد.
معماری مسجد آقا بزرگ کاشان
در این قسمت قصد داریم شما را با معماری مسجد و مدرسه آقا بزرگ آشنا کنیم:
مسجد آقا بزرگ در مرکز شهر کاشان قرار داشته و دارای بخشهای گوناگونی است که عبارتند از:
سردر اصلی مسجد، هشتی و کتابخانه، صحن اصلی، گنبد، محراب و شبستان پشتی
سردر اصلی مسجد:
شاید یکی از خاص‌ترین و زیباترین بخشهای مسجد و مدرسه آقا بزرگ را سردر آن دانست چرا که هر نوع المانی که موجب زیبایی بنایی ایرانی میشود را در خود دارد. از کاشی‌کاری‌های منحصر به فرد تا نقاشی‌های شاهکار قسمت فوقانی سردر.
میتوانیم سردر را به 3 بخش تقسیم کنیم، قسمت فوقانی که مقرنس کاری شده، قسمت میانی که تا تخت‌گاه طرفین درب ورودی کشیده شده و قسمت پایینی یا همان تخت‌گاه.
قسمت فوقانی را باید سرآمد دو بخش دیگر بدانیم چرا که آنقدر هنر و خلاقیت و ظرافت توسط معمار بنا در آن بکار رفته که کمتر کسی میتواند آن را نادیده گرفته و به سادگی از کنار آن گذر کند.
در این قسمت شما با مقرنس‌های فوق العاده بی‌نظیر مواجه می‌شوید که در آن نقاشی‌های نیز صورت گرفته که از لحاظ هندسی شاهکار است. در پایین‌ترین قسمت مقرنس‌ها نیز با کتیبه‌ای روبرو می‌شوید که درباره حکم محمد شاه قاجار است که برخی صنوف را از مالیات معاف کرده است.
قسمت میانی شامل کاشی‌های خشتی الوان است که در رنگ‌ها و طرح‌های مختلفی در کنار هم قرار گرفتند و برآیند کار را فوق‌العاده منحصر به فرد کرده‌اند. این قسمت تا تخت‌گاه پایینی ادامه دارد.
در قسمت تحتانی سردر نیز، تخت گاه قرار دارد که برای استراحت نمازگزاران یا عابرین مورد استفاده قرار میگرفته و تزئینات خاصی ندارد.
هشتی ورودی و کتابخانه:
بعد از اینکه از سردر ورودی عبور کردید به هشتی وارد می‌شوید که تا چشم کار میکند زیبایی می‌بیند. درست است که در این قسمت تعداد کمی کاشی به کار رفته آن‌هم در سقف هشتی و تزئینات اضافه دیگری ندارد اما همین سادگی باعث ماندگاری و خاص بودن این بخش از مسجد است.
اگر با دقت به اطراف خود نگاه کنید میبنید که در دو طرف شما دو دالان وجود دارد که هر کدام از آنها به اتاق‌هایی میرسند، اما در کنار دالان سمت چپ، ورودی کوچکی وجود دارد که شما را به کتابخانه مسجد و مدرسه آقا بزرگ می‌رساند.
در این کتابخانه فقط در سقف تزئیناتی میبینید که ترکیبی است از آجر و کاشی‌های آبی رنگ و بقیه بخشهای کتابخانه به سادگی ساخته شده‌اند. البته این جا چند سالی است که به کتابخانه تبدیل شد اما در گذشته نمازخانه مسجد آقا بزرگ کاشان بوده.
برگردیم به هشتی؛ هشتی ترکیبی است از سنگ که در پایین‌ترین قسمت قرار گرفته و کل هشتی و سردر روی آن بنا شده، ستون‌های گچی که همراه است با مقرنس‌های ظریف و فوق‌العاده و تلفیقی از کاشی و آجر .
صحن اصلی:
بالاخره وارد یکی از جالب‌ترین صحن‌های مساجد ایران می‌شویم. مسجدی که به صورت گودال باغچه ساخته شده است که گودال باغچه آن کاربری مدرسه داشته و بیشتر برای تدریس علما و طلاب مورد استفاده قرار میگیرد.
قبل از اینکه به بقیه بخشهای صحن برسیم، میخواهیم سردر اصلی را از نمای داخل نیز توصیف کنیم، کافی است برگردید و پشت سر خود را نگاه کنید. سردر دو طبقه میباشد که در طبقه بالا و در طرفین ایوان اصلی دو بالاخانه وجود دارد که نمای بی‌نظیری را به صحن اصلی دارد. از قسمت هشتی به این مکان راهی وجود ندارد بلکه باید از پشت بام به این قسمت برسید.
برگردیم به صحن اصلی؛ در کناره‌های صحن حجره‌هایی مشاهده میکنید که بیشتر برای استراحت و تحصیل طلاب مورد استفاده قرار میگرفته.
قسمت تحتانی صحن اصلی مدرسه قرار گرفته که همانطور که در عکس نیز مشاهده میکنید، کلاس‌هایی در اضلاع مختلف این قسمت قرار گرفته.
نکته جالب توجه دیگری که برای این بخش وجود دارد، وجود آن حوض منحصر به فرد زیبا میباشد که نه تنها موجب گردش باد خنک در فضای مسجد و مدرسه میشود بلکه طراوت خاصی را نیز به این مکان می‌بخشد.
گنبدخانه
این قسمت مهمترین بخش مسجد آقا بزرگ کاشان میباشد.
گنبد خانه فضایی است متشکل از 8 ستون که قطر زیادی داشته و هر کدام دارای تزئیناتی می‌باشند. این فضا را موذنه یا ماًذنه نیز میگویند چرا که در گذشته موذن‌ها در این مکان اذان میگفتند.
از پایین‌ترین قسمت به بالای آن می‌رویم؛
در پایین‌ترین قسمت همانند هشتی ورودی، از سنگ استفاده شده و سپس برای ستون از گچ استفاده شده که نقاشی‌ها و تزئیناتی هر چند محدود اما زیبا دارد.
از قسمت میانی که گذر کنیم به کتیبه‌ای خطاطی می‌رسیم که آیات قرآن روی آن حک شده است. بعد به طاق‌هایی می‌رسیم که به صورت یک در میان مقرنس در آن به کار رفته و منفذهایی وجود دارد که نور را به داخل هدایت میکند.
و در آخر به گنبد اصلی می‌رسیم که جنس آن نیز از آجر است و در پایین‌ترین قسمت گنبد نیز پنجره‌های مشبکی را مشاهده میکنیم که هم موجب خنکی هوای داخل گنبدخانه میشود هم نور را به داخل هدایت میکند. اگر هنگام ظهر اینجا رفتید تابش نور را از این روزنه ها مشاهده کنید.
این فضا طوری طراحی شده است که هوای گرم بیرون را به هوایی خنک بدل میکند چرا که از چهار طرف باز است.
محراب مسجد:
و اما یکی دیگر از زیباترین بخشهای مسجد آقا بزرگ کاشان همین محراب آن میباشد که ترکیبی است از المان‌های مختلف معماری ایرانی.
از پایین که نگاه بکنید کاشی‌های هفت رنگ را مشاهده میکنید که به زیبایی قسمت پایینی محراب را پوشش داده‌اند.
قسمت میانی و بالای کاشی‌ها کتیبه‌ای دیگر وجود دارد که استاد خطاط به زیبایی هر چه تمام‌تر آن را طراحی کرده که آیاتی از قرآن کریم است.
و در قسمت بالایی نقاشی‌ها و مقرنس‌های به کار رفته در محراب را مشاهده میکنید که همانند مقرنس‌های سردر ورودی که زینت بخش بنا بود، زینت محراب شده‌اند.
*نکته: اینکه میبینید محراب در این قسمت قرار گرفته به این دلیل بوده که نمیخواستند تقارن بنا از بین برود.
شبستان پشتی:
در آنطرف گنبد خانه، شبستان و یا حیاط پشتی وجود دارد، که برای زمان‌های شلوغی مورد استفاده بوده که مردم بتوانند در دو طرف محراب برای اقامه نماز به راحتی بایستند.
قسمتی از شبستان پشتی به صورت گودال باغچه‌ای ساخته شده که البته این قسمت به مدرسه آقا بزرگ که در وسط صحن اصلی قرار دارد مرتبط است و همان کارکرد مدرسه را داشته.
البته متاسفانه مشاهده شده است که در این قسمت از مسجد آقا بزرگ، تور والیبال برپا کردند و در این قسمت بازی میکنند که نه تنها ممکن است به بنا ایراداتی را وارد کند بلکه میتواند در بلند مدت مشکلاتی را نیز برای این قسمت از مسجد به وجود بیاورد.
دانستنی‌های مسجد آقا بزرگ کاشان:
- در گذشته این مسجد کاربری‌های مختلفی را تجربه کرده است از جمله محکمه قضایی، محلی برای بحث و تبادل نظر و همینطور اقامتگاهی برای مسافران
- تزئیناتی که میتوانید در مسجد مشاهده کنید عبارتند از : گچ‌بری، نقاشی، مقرنس، کاشی‌کاری، رسمی‌بندی و یزدی‌بندی.
- درب‌های نفیس ورودی مسجد از جنس چوب بوده که با گره چینی و گل میخ تزئین شده‌اند. (میگویند تعداد 6666 میخ در این درب به کار رفته). دلیل سالم ماندن این دربها از حمله موریانه نیز زنگ زدن میخ‌ها در چوب است که خاصیت تردی پیدا میکند که موریانه از آن متنفر است.
- در وسط گنبد خانه بایستید و پای خود را به زمین بکوبید تا صدای انعکاس ضربه پای خود را بشنوید، جالب است، نه؟
- فاصله کف گنبدخانه تا زیر سقف حدود 21 متر است.
- دو بادگیر در دو طرف سردر بنا شده است که هوای خشک و گرم بیرون را به هوای معتدل و خنک تبدیل کرده و در فضا محیطی دل‌انگیز را به وجود می‌آورد.
- دو گلدسته درست روبروی گنبد قرار گرفتند که با کاشی معرق پوشیده شده‌اند. جالب اینجاست که گنبد مسجد آقا بزرگ کاشان حدود 6 متر اختلاف ارتفاع با گلدسته‌ها داشته و از آن ها بلند‌تر است.
وندالیسم
یکی از مواردی که حتما لازم دانستیم تا با شما در میان بگذاریم، از بین بردن وندالیسم در آثار تاریخی است.
اگر با این واژه آشنایی ندارید بیایید تا کمی برایتان توضیح دهیم.
وندالیسم در لغت به معنای تخریب گرایی و یا خرابکاری است و در گردشگری به آن موضوع اشاره میکند که برخی افراد موجبات خرابی آثار تاریخی را فراهم میکنند.
متاسفانه در ایران و در اکثر جاذبه های تاریخی میتوانید با این موضوع مواجه شوید، یعنی افرادی خواسته یا ناخواسته موجب خرابی بخشی از جاذبه های تاریخی می شوند.
حالا یا با نقاشی کشیدن یا ثبت تاریخ تولد، یا با روشن کردن ذغال و .. بسیاری دیگر از مواردی که آسیب به جاذبه میزند.
پس بیایید از این به بعد کمی برای خود و تاریخ کشورمان ارزش قائل بوده و اگر کسی را مشاهده میکنیم که باعث ایجاد خرابی هایی در آثار تاریخی میشود، تذکر داده و جلوی او را بگیریم.
این جاذبه های تاریخی، از اهمیت بالایی برخوردار هستند پس باید در حفظ آنها کوشا باشیم.
بهترین زمان بازدید از مسجد آقا بزرگ کاشان
مطمئنا الان میخواهید بدانید که بهترین تایم سفر به کاشان و مسجد آقا بزرگ کاشان چه زمانی است.
همانطور که میدانید ایام عید نوروز و تعطیلات ابتدای سال، شهرهای ایران مملو از جمعیت میشود و میتوان گفت که این روزها جز شلوغ‌ترین زمان‌هایی است که میتوانید از شهر تاریخی کاشان بازدید داشته باشید، اما …
اما این بستگی به شما دارد که میخواهید در ایام شلوغی به کاشان سفر کنید یا در ایامی که تراکم جمعیت در شهر کاشان کمتر است.
ما پیشنهاد دیگری برای شما داریم…
در اینکه ایام عید نیز جز بهترین زمان‌هایی است که میتوانید از مسجد آقا بزرگ کاشان و دیگر جاذبه‌های این شهر بازدید داشته باشید،شکی نیست، ولی بعد از ایام عید تا تیر ماه بهترین زمان سفر به کاشان است.
حال اگر قصد دارید که با یک تیر دو نشان بزنید، در اردیبهشت ماه به کاشان سفر کنید چرا که هم میتوانید به خوبی از جاذبه‌های این شهر بازدید داشته باشید هم میتوانید مراسم گلابگیری کاشان را از نزدیک مشاهده کنید.
راستی این مطلبو نباید از دست بدی: خانه های تاریخی کاشان
آدرس و ساعات بازدید و قیمت ورودی مسجد آقا بزرگ کاشان
آدرس و ساعات بازدید : برای اینکه بتوانید از این مسجد باشکوه و دیدنی بازدید داشته باشید باید خود را به خیابان فاضل نراقی برسانید و سپس وارد کوچه‌ای به نام مسجد آقا بزرگ شوید.
ساعات بازدید از این مسجد، از ساعت 8 صبح لغایت 7 عصر میباشد. دقت داشته باشید که در زمان برپایی نماز ظهر مسجد برای بازدید بسته خواهد شد.
هزینه ورودی : خوشبختانه برای بازدید از این عمارت و مسجد باشکوه نیازی به پرداخت هزینه ندارید.
مدت زمان مورد نیاز برای بازدید : زمان مورد نیازی که برای بازدید از مسجد آقا بزرگ کاشان توصیه شده بین 1 تا 1:30 ساعت میباشد.
سعی کنید با تمام جانتان از گوشه گوشه این مسجد منحصر به فرد لذت ببرید.
نمای صحن مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان
حتی تولیت مسجد هم نوشتین
خیلی متن عالی بود
من سایتای گردشگری زیادی دیدم که در مورد مسجد آقا بزرگ کاشان نوشته بودن
اما انقد کامل نبودن، انقد به جزئیات نپرداخته بودن،
واقعا ازتون ممنونم