نارنجستان قوام شیراز

بیایید تا شما را با تاریخچه و دیرینه این باغ منحصر به فرد آشنا کنیم؛

در دوره قاجار سه خاندان در شیراز زندگی میکردند که از مقتدرترین و بزرگترین خاندان شیرازی به شمار می‌رفتند، خاندان قوام، خاندان مشیر و خاندان ایل قشقایی. خاندان قوام را از نوادگان حاج ابراهیم کلانتر می‌دانند.

قوام الملک اول از بزرگان شیراز بود که زمانی حاکم و والی شیراز نیز بوده است. وی دارای پسری بود به نام علی محمد که به قوام الملک دوم مشهور بود، علی محمد خان در زمان حیات خود شروع به ساخت عمارتی کرد که امروزه به نارنجستان قوام شیراز مشهور شده است.

اما متاسفانه عمرش آنقدر طولانی نبود تا بتواند عمارت را به پایان رساند و اینکار را به پسر خود محمد رضا خان قوام واگذار کرد تا سرانجام در سال 1300 قمری یا به روایتی 1302 کار ساخت عمارت به پایان رسید.

در آن زمان شیراز به محلات مختلفی تقسیم شده بود که ساخت عمارت نارنجستان قوام شیراز در محله بالاکفت صورت گرفت.

این عمارت در زمینی به وسعت 3500 متر مربع ساخته شده است و در آن زمان جز خانه باغ های بزرگ شیراز لقب گرفته بود.

مورد اول : شاید برای شما سوال پیش امده باشد که قوام الملک حالیه کیست ؟

قوام الملک حالیه همان محمد رضا خان قوام الملک است که فرزند علی محمد خان قوام بوده.

مورد دوم : چرا این عمارت زیبا را نارنجستان نهادند؟

در گذشته این عمارت را عمارت یا خانه قوام مینامیدند نه نارنجستان قوام، اما بعدها که تعداد درختان نارنج کاشته شده در باغ این خانه رو به فزونی یافت، این شهرت به آن اضافه شد و به نام نارنجستان قوام شیراز در‌آمد. البته امروزه برخی از مردم این عمارت را به همان خانه قوام میشناسند.

در گذشته بنای ساخت نارنجستان قوام را همراه با خانه زینت الملوک شروع کرده‌اند و همزمان هم ساخت خانه‌ها تمام شده است. جالب اینجاست که عملیات ساخت آنها را پدر (علی محمد خان قوام الملک) به عهده داشته که متاسفانه عمر او کفاف این ماجرا را نداشته.

اما پایان عمارت‌های نارنجستان قوام شیراز و خانه زینت الملک شیراز توسط پسر (محمد رضا خان قوام الملک؛ مشهور به قوام الملک حالیه) انجام گرفته است.

این خانه نیز مانند دیگر خانه‌های تاریخی شیراز نسل به نسل دست به دست شده تا امروز زیر نظر شهرداری اداری می‌شود.

پس از اینکه آخرین نواده خاندان قوام یعنی ابراهیم خان از دنیا می‌رود این خانه به نوه دختری وی یعنی شهرام میرسد و سپس در دوران پهلوی به موسسه آسیایی که موسسه ای ایران شناس بوده واگذار می‌شود. مدیر این موسسه شخصی آمریکایی بوده به نام آبراهام پوپ.

در دوران پهلوی شهبانو فرح پهلوی شروع و به مرمت و بازسازی بنا هم در باغ و هم در بنای اصلی می‌پردازد.

متاسفانه بعد از انقلاب آثار خرابی در این عمارت زیبا دیده می‌شود، به طوریکه ایوان شرقی نارنجستان قوام شیراز به کل آتش گرفته و از بین میرود اما این پایان صدمات خانه قوام نیست .

در زمان جنگ 8 سال دفاع مقدس، مردم اماکن زیادی را برای در امان بودن انتخاب میکردند که یکی از آنها همین عمارت و باغ آن بوده. در این زمان نیز به سبب اهمیت ندادن به ساختمان، مقداری از آیینه‌کاری‌های داخل بنا از بین می‌روند.

ولی از زمانی که شهرداری اداره این بنا را به عهده گرفته است، خوشبختانه بنا بدون آثار خرابی و با حداکثر توان خود، گردشگران ایرانی و خارجی را به بهترین شکل پذیرا است.

نارنجستان قوام شیراز یکی دیگر از شاهکارهای معماری دوران قاجار می‌باشد و همانطور که بیان کردن در زمینی به مساحت 3500 متر بنا شده است.

نارنجستان قوام از معماری مشابه باغ ارم شیراز دارد البته نه اینکه به صورت کامل از آن الگو‌برداری شده باشد، اما ایده‌هایی از همان خانه در ذهن سازنده و معمار آن مشاهده می‌شود.

نارنجستان قوام شیراز قسمت‌های مختلفی دارد که با هم به این بخش‌ها میپردازیم:

اگر بخواهیم به محوطه اصلی باغ نارنجستان قوام وارد شوید باید از دربی که در قسمت جنوب عمارت و در خیابان لطفعلی‌خان زند قرار گرفته عبور کنیم.

درب‌های ورودی عمارت از چوب ساج می‌باشد و با منبت کاری‌های بی‌نظیری تزئین شده است، البته مشخص نیست که این درب در زمان ساخت عمارت بنا شده یا در مرمت هایی که انجام گرفته، درب جدید گذاشته شده است.

سپس در هشتی قرار میگیرید که اگر نگاهی به سقف این هشتی کنید متوجه گچ‌بری‌ها و مقرنس‌کاری‌های زیبایی می‌شوید که جان میدهد برای عکسبرداری.

مقرنس‌های انجام شده در این هشتی متعلق به همان زمان ابتدایی ساخت عمارت می‌باشد و فقط در سالهای بعد مرمت شده است.

در دو طرف این هشتی دو ورودی به محوطه اصلی باغ وجود دارد که در سمت راست و چپ این هشتی قرار گرفته و تماما از آجر ساخته شده است.

البته قبل از ورود به هشتی نیز چند المان وجود دارد که دانستنش خالی از لطف نیست؛

1– سردر ورودی عمارت، کتیبه‌ای از سنگ مرمر وجود دارد که آیاتی از قرآن روی آن حک شده است.

2– در دو طرف درگاه نیز دو نقش وجود دارد که روی سنگ کنده‌کاری شده است، نقش دو سرباز قاجاری.

3– دو طرف درگاه، دو نشیمن‌گاه وجود دارد که در گذشته محلی بوده برای استراحت عابرینی که از این ناحیه عبور میکردند.

زمانی که به محوطه اصلی باغ وارد می‌شوید، سمت چپ و راست شما دو ایوان قرار گرفته که گچ‌بری‌های زیبایی روی دیوارهای آن میتوانید پیدا کنید. این ایوان ها دارای 6 ستون می‌باشند که سر‌ستون‌هایی مقرنس‌کاری شده و زیبا دارد. جنس سقف ایوان نیز از چوب است.

در این ایوان‌ها اتاق‌هایی وجود دارد که در گذشته اختصاص به خدمه صاحب خانه داشته است.

همه باغ‌های ایرانی یک مروارید درون خود دارند و آن عمارت اصلی باغ می‌باشد که با نهایت دقت و ظرافت ساخته شده‌اند. عمارت اصلی نارنجستان قوام یکی از همین مروارید هاست.

این عمارت دارای 2 طبقه می‌باشد البته یک زیر زمین هم در پایین عمارت وجود دارد. قسمت طبقات، بخش اداری عمارت بود و از زیر زمین به عنوان اسله‌خانه استفاده می‌شده است.

این نوع معماری را معماری دوره زندیه میدانند و عمارت‌هایی را به این سبک میتوانید در شیراز پیدا کنید البته بسیاری از این عمارت‌ها دیگر وجود ندارد و به مرور زمان از بین رفتند.

در عمارت نارنجستان قوام شیراز دستان پرتوان و ذهن خلاق استاد معمار توانسته شاهکارهایی را به وجود آورد، از نقاشی‌های سقفی گرفته تا کاشی‌کاری‌ها و آیینه‌کاری‌هایی که مانندش را نمیتوان در جای دیگری جستجو کرد.

این عمارت یک بخش اصلی دارد و آن هم ایوان اصلی آن است. در واقع شاهکار این بنا همین ایوان می‌باشد که از باشکوه‌ترین ایوانهای دوران قاجار می‌باشد.

این ایوان دقیقا روبروی حوض مستطیل شکل محوطه باغ است و با دو ستون تمام مرمری خود را سراپا نگاه داشته. سرستونهای این ستون با مقرنس‌های بی‌نظیر و در عین حال ساده تزئین شده است.

از ستون‌ها که بگذریم، نوبت به داخل ایوان میرسد که از عظمتش هر چه بگوئیم کم گفتیم. از آیینه‌کاری‌های بی‌نظیر آن بگوئیم، از نقاشی‌های منحصر به فردش بگوئیم یا از چوب بکار رفته در درب‌های ایوانش.

سر را که بالا بگیرید با سقفی مواجه می‌شوید که مانندش را در هیچ جای ایران نمیتوانید پیدا کنید، آیینه‌کاری‌های فوق‌العاده همراه با نقاشی‌هایی از چهره زنان در دوران قاجار همراه با شیشه‌های رنگی که جلوه خاصی به سقف چوبی این ایوان داده‌اند.

این آیینه‌کاری‌ها فقط مختص به سقف ایوان نیستند بلکه در دیواره‌های ایوان نیز میتوانید مشاهده کنید، نه تنها فقط آیینه‌کاری بلکه نقاشی‌های گل و بوته و اشکال حیوانات نیز به زیبایی و شکوه این ایوان افزوده است.

جالب است که بدانید تقریبا تمام نقاشی‌های مربوط به سقف این ایوان اثر یکی از نقاشان و مینیاتوریست‌های دوران قاجار یعنی لطفعلی خان صورتگر می‌باشد.

حتما باید خودتان زیر این ایوان دیدنی قدم بزنید تا متوجه شکوه و زیبایی ایوان نارنجستان قوام شیراز شوید.

سردر عمارت باغ نارنجستان قوام پر است از هنر و خلاقیت. سر در که با کاشی‌کاری‌هایی مزین شده است، وسط این قسمت با دو شیر که روبروی هم ایستاده و شمشیری به دست گرفته و دو فرشته در بالای آنها که تاجی را در دست گرفتند تزئین شده است.

در طرفین این دو شیر دو منظره دیدنی خلق شده است که دو حیوان گوزن و آهو در آنها دیده می‌شود و همینطور ستونهایی که با الگو‌برداری از معماری تخت جمشید نقاشی شده‌اند.

این هنر کاشی هفت رنگ شیراز است…

زمانی که وارد این اتاق (تالار آیینه) می‌شوید باز هم معماری دوران قاجار شما را محصور خود میکند و با المان‌ها و تزئیناتی مواجه هستید که در ایوان هم بکار رفته.

از درهای عمارت گرفته که از چوب گردو ساخته شده‌اند و دارای تزئیناتی همچون خاتم‌کاری و منبت‌کاری به سبک هندی هستند تا بخاری اتاق.

بخاری اتاق از سنگ مرمر ساخته شده که بالای آن با دو نقش مزین شده است:

دیگر المان‌های دیدنی که در این اتاق بکار رفته میتوان به 24 آیینه‌ای که در اطراف اتاق و روی دیواره‌های بنا شده و سقف منحصر به فرد آیینه‌کاری این اتاق اشاره کرد.

گوشه گوشه این اتاق پر است از تزئینات مختلف و حیرت انگیز…

این اتاق کنار ایوان اصلی وجود دارد و با درب‌های ارسی و شیشه‌های رنگی دلبری میکند. در قسمت شمال اتاق بخاری وجود دارد که با مرمز قرمز ساخته شده و دارای حکاکی‌های زیبایی روی خود می‌باشد.

روی دیواره‌ها که سراسر نقاشی است چندین طاق و طاقچه وجود دارد که همگی به یک اندازه و با یک نظم و هارمونی خاصی کنار هم قرار گرفتند

روی سقف نیز که از جنس چوب است نقاشی‌هایی به سبک گل و بوته و بته جقه دیده می شود که البته دایره‌هایی هم در سقف وجود دارد که نقش منظره درون آنها حک شده است.

چهار سنگ مرمر پایین چهار طرف اتاق وجود دارد که البته فقط امروزه یکی از آنها توانسته نقاشی‌های قدیم را درون خود حفظ کند و سه سنگ دیگر متاسفانه نقش هایش به مرور زمان از بین رفته است.

این اتاق، آخرین اتاقی است که سمت چپ عمارت قرار گرفته و دارای یک ایوان نیز می‌باشد که به دلیل وجود همین ایوان، فضای اصلی اتاق کوچکتر شده است.

تزئینات این اتاق نیز مانند سایر اتاق‌های خیره کننده است. از نقاشی‌های روی چوب سقف گرفته که از رنگ‌های آبی و طلایی استفاده شده تا محل بخاری یا شومینه‌ای که در قسمت غربی اتاق قرار گرفته که با کنده‌کاری‌های فوق العاده‌ای تزئین شده است.

از دیگر ویژگی‌های این اتاق باید به نقاشی‌های گل و مرغ، درب‌های ارسی همراه با شیشه‌های رنگی، درب‌های پشت اتاق که از جنس چوب بوده و با منبت‌کاری‌هایی مزین شده اشاره کرد.

عکس ها بهتر میتوانند عمق زیبایی را بیان کنند. به عکس‌های این اتاق که در گالری زیر آمده توجه کنید . 👇👇

این اتاق عمارت نارنجستان قوام شیراز از جمله اتاق‌های منحصر به فرد آن می‌باشد چرا که خود اتاق از طبقه بالا مشرف است. این اتاق بیشتر کارکرد جلسات گفتگو و تصمیم‌گیری و همینطور اذن از صاحب‌خانه بابت انجام کاری.

طبقه اول این اتاق دارای همان پنج‌دری می‌باشد که در اتاق سمت چپ وجود داشت، با همان درب‌های ارسی و رنگ‌های شیشه‌ای، البته دیواره‌ها و طاق‌های این اتاق به صورت کاملا ساده‌ای بنا شده‌اند و هیچ گونه و طرح و نقشی در آنها وجود ندارد.

اما سقف این اتاق دقیقا مانند سقف اتاق سمت چپ ایوان اصلی است با همان طرح‌ها و نقش‌های گل و بوته و بته جقه و همینطور نقاشی‌های منظره که در درون دایره‌هایی انجام شده است.

بالکنی که در بالای اتاق تعبیه شده دارای نرده‌هایی از جنس چوب است و برای محاظت از افتادن افراد ساخته شده و دارای طرح خاصی می‌باشد.

در این اتاق اما هیچگونه جای بخاری یا شومینه‌ای وجود ندارد.

اتاق آخری که قرار است از این عمارت به شما معرفی کنیم آخرین اتاق سمت راست عمارت نارنجستان قوام شیراز است، این اتاق همانند اتاق قرینه خود در سمت چپ عمارت است با این تفاوت که فقط یک درب پشتی در این اتاق وجود دارد و همینطور رنگ سقف سبز و طلایی می‌باشد.

بقیه المان‌های موجود در این اتاق مشابه همان اتاق سمت چپ است، از نقاشی‌های گل و بوته که روی دیوراه‌های اتاق است تا وجود شومینه با حکاکی‌های زیبا و سه درب ارسی با شیشه‌های رنگی و همینطور نقاشی‌های روی سنگ های مرمر پایین دیوار.

کارکرد این اتاق در گذشته و در زمانی که این خانه محل سکونت خان و خدمه بوده، اتاق خواب و محل استراحت.

در گذشته زیر زمین برای نگهداری مواد غذایی استفاده می‌شد اما قبل از انقلاب شروع به ساخت و ساز در این بخش کردند و کمی نوسازی انجام گرفت.

همانطور که میدانید این عمارت و باغ زیر نظر موسسه آسیایی و شخص آقای آبراهام پوپ اداره می‌شد، او که ایران شناس و عاشق عتیقه بود، در سفر‌های خود اشیایی را بدست آورده بود که آنها را به این مکان منتقل کرد.

در سال‌های اخیر این بخش از عمارت تبدیل به موزه شده و آثاری از پوپ را به نمایش گذاشته شده. این آثار عبارتند از ظروف سفالی، تابلوها، مسکوکات فلزی و برخی دیگر از آثار هنری و تاریخی بدست آمده.

دقیقا پشت ورودی طاقی وجود دارد که سرتاسر کاشی‌کاری شده، و نقش سه تن از خدمه را میبینید که لباس هایشان، لباس‌های دوره زندیه است. این نقش‌ها با استفاده کاشی هفت رنگ که از جمله مهمترین صنایع دستی شیراز می‌باشد، ساخته شده‌اند.

در بالای این طاق بزرگ که شاهکاری است در نوع خود، دو لچکی دیده می‌شود که نقش‌هایی روی آن وجود دارد، که هم تصویر منظره است و هم تصویر شکارگاه.

پایین طاق نیز سنگهایی را میبینید که هر کدام از آنها با نقش‌هایی الهام گرفته از تخت جمشید حکاکی شده‌اند. در کنار طاق بزرگ نیز 4 طاق نمای کوچک وجود دارد، انها نیز با استفاده از کاشی هفت رنگ و با طرح هایی از مناظر مختلف تزئین شده‌اند.

همیشه در بین مردم سوال این است که چه تایمی بهترین زمان سفر به شیراز است؟

ایام عید یکی از بهترین زمان‌هایی است که میتوانید شیراز را تجربه کنید، البته در این مدت شیراز به یکی از شلوغترین شهرهای ایران تبدیل می‌شود و میتواند برای شما خسته کننده باشد.

اما دو ماه اردیبهشت و فروردین به دلیل امتحانات مدارس، شیراز جز اولویت‌های لیست سفر است. هم خلوت است هم هوا بسیار مطبوع و مناسب است و هم تمام باغ‌ها به اوج زیبایی خود رسیده‌اند.

نتیجه اینکه فصل بهار بهترین زمان سفر به شیراز و نارنجستان قوام شیراز است.

آدرس و ساعات بازدید : باغ نارنجستان در منطقه 8 شهر شیراز و در محدوده خیابان لطفعلی خان زند قرار دارد. ساعات بازدید از این جاذبه دیدنی از 9:00 صبح الی 19:00 عصر می‌باشد.

هزینه ورودی : هزینه ورود به نارنجستان قوام شیراز برای گردشگران ایرانی 5.000 تومان و برای گردشگران خارجی 100.000 تومان می‌باشد

مدت زمان مورد نیاز برای بازدید : برای بازدید از باغ نارنجستان قوام، زمان مورد نیازی که توصیه شده است بین 1 ساعت تا 2 ساعت می‌باشد.