صنایع دستی یزد

ایران، کشور عزیز ما دارای 31 استان است که هر کدام از این استانها دارای شهر‌ها و شهرستان‌های مختلفی می‌باشد که باز هر کدام از اینها دارای هنرها و صنایع دستی خاص خود می‌باشند.

هر شهر با توجه به پیشینه تاریخی که دارد هنر و صنایع دستی مختص به خودش را نیز دارد و یزد از این قاعده مستثنی نیست. زمانی که به یزد سفر میکنید مواظب جیبتان باشید چون صنایع دستی منحصر به فردی که در یزد وجود دارد آنقدر ارزشمند هستند که شما بخواهید همه آنها را خریداری کنید.

حال اگر میخواهید بهترین صنایع دستی یزد را بشناسید و در انتخاب و خرید آنها تعلل نکنید با یگانه گشت و ادامه این مطلب همراه باشید.

در قسمت اول به هنری میپردازیم که فقط در یزد تاریخی دارد به بلندای 600 سال، اما پیشینه تاریخی آن را در ایران به حدود 5000 هزار سال نسبت میدهند، که در سالهای اخیر متاسفانه دل خوشی از بازار ندارد و آن مسگری است. یکی از مهمترین صنایع دستی یزد ، مسگری و ساخت ظروف مسی است.

آنقدر این هنر و صنعت دستی برای یزدی،ها مهم قلمداد می شود که حتی یک بازار به نام این هنر دارند، البته در اصفهان نیز به همین شکل است و یک بازار به نام بازار مسگرها در میدان نقش جهان اصفهان نیز وجود دارد.

در بازار مسگرها شما با تعداد زیادی از مغازه‌ها مواجه می‌شوید که کار ساخت ظروف مسی را به عهده دارند البته برخی از آنها خودشان فروشگاه ندارند که بتوانید از آنها خریداری کنید و فقط به عنوان کارگاه مشغول به فعالیت هستند اما هستند فروشگاه‌هایی که این ظروف را به فروش می‌رسانند.

از خواص مس هر چه بگوئیم کم گفتیم از جمله اینکه برای سلامتی و آرتروز، رشد سلولهای مغزی، کمک به جذب آهن و جلوگیری از پیری زودرس اشاره کرد. البته این نکته نیز باید بیان شود که این مزایایی که گفته شد به صورت سنتی در بین مردم انتقال پیدا کرده و ممکن است شواهد علمی نداشته باشد.

ظروف مسی در شکلهای گوناگونی ساخته می‌شوند که هم تزئینی و دکوری هستند هم قابل استفاده، هم از قاشق و بشقاب و سینی شکلات‌خوری آن بهره برد هم میتوان ظروف مسی دکوری نیز خریداری کرد.

اول بدانیم که حصیر بافی چیست و چرا از جمله صنایع دستی یزد به مشار میرود.

حصیر بافی به هنری میگویند که از زیر و رو کردن بندهای گیاه و به هم متصل کردن آنها برای ساخت شیئی خاص استفاده می‌شود. این هنر در بسیاری دیگر از نقاط ایران یافت می‌شود که از جمله شمال ایران، گیلان و مازندران، جنوب ایران، هرمزگان و سیستان و بلوچستان میتوان اشاره کرد.

حصیر بافی را برای ساخت و تولید نوعی خاص از صنایع دستی استفاده میکنند، محصولاتی مانند سبد، زنبیل، زیر انداز و… می‌باشد. هنر حصیر بافی را یکی از ارزان‌قیمت‌ترین صنایع دستی به حساب می‌آورند.

در یزد نیز این هنر بسیار علاقمند دارد و کارگاه‌های زیادی در سطح شهر برای آموزش این هنر وجود دارند، همینطور این را نیز باید اشاره کرد به دلیل کویری بودن شهر یزد دو محصول حصیری بیشترین میزان خرید را در بین مردم دارد و ان دو کلاه حصیری و زیر انداز حصیری می‌باشد.

مطمئنا زمانی که به بازار رفتید پارچه‌ای به نام ترمه را بارها مشاهده کردید، ترمه یکی از مهمترین انواع پارچه‌های تزئینی ایرانی می‌باشد که هم در داخل فروش بالایی دارد و هم صادرات این محصول به دیگر کشورها زیاد است.

پارچه‌ای است که از ترکیب ابریشم طبیعی، پشم و کمی نخ دوخته می‌شود البته اگر به صورت دستی باشد اما اگر به صورت ماشینی باشد از پلی‌استر و یا ابریشم مصنوعی برای ساخت آن استفاده میکنند

قدمت این هنر را که یکی از ظریف‌ترین صنایع دستی یزد به حساب می‌آورند به دوران صفویه نسبت می‌دهند که آن زمان هم جز محصولات صادراتی به شمار می‌رفته است. البته برخی میگویند ابتدا از کشمیر وارد ایران شده اما برخی دیگر میگویند که از ایران به کشمیر رفته.

این پارچه برای لباس فاخر اشراف و درباریان مورد استفاده بوده و حتی تا زمان قاجار نیز برخی از درباریان این نوع لباس را برای خود انتخاب میکردند و امروزه هم کاربردهای دیگری مثل روتختی، رومیزی و … دارد. نقش‌هایی که برای ترمه انتخاب میکنند بیشتر بته جقه، گل شاه عباسی و شاخ گوزنی می‌باشد.

یزد یکی از مهمترین شهر‌های ایران برای ساخت و خرید ترمه می‌ باشد، در سفر خود حتما از بهترین ترمه‌های ایران که در یزد بافته می‌شود دیدن کرده و از آنها تهیه کنید حتی به عنوان سوغات هم می‌شود روی این محصولات حساب کرد.

یکی از مهمترین پارچه‌هایی که در یزد، ساخت و فروشش رواج دارد همین دارایی‌بافی می‌باشد که از نخ و ابریشم تولید می‌شود. حال چرا این نام را برای آن در نظر گرفته‌اند؟ دلیلش چیست؟

در گذشته افرادی که وضع مالی خوبی داشتند و جز ثروتمندان یزد به حساب می‌آمدند از این نوع پارچه در جهاز عروسشان استفاده میکردند و جزو دارایی آن‌ها بوده و بعد از آن به تدریج همین نام دارایی را به خود گرفت. اما نام دیگر آن ایکات می‌باشد.

از دارایی به عنوان رومیزی، روتختی، رو لحافی و یا حتی بقچه نیز استفاده میکنند. در گذشته از ابریشم طبیعی برای دوخت این نوع پارچه استفاده میشده اما امروزه از ابریشم مصنوعی استفاده میکنند و همینطور رنگ آمیزی دارایی نیز در گذشته با رنگ‌های طبیعی و امروزه با رنگ‌های مصنوعی انجام می‌شود.

دارایی نیز یکی از ارزشمندترین صنایع دستی یزد به شمار می‌رود که میتوانید آن را نیز به عنوان سوغات برای اقوام و آشنایانتان تهیه کنید.

حرفه طلاسازی و زرگری یکی از سرشناس‌ترین هنرها و صنایع دستی یزد به حساب می‌آید. این هنر آنقدر برای مردم یزد اهمیت دارد که یک بازار اختصاصی برای زرگری دارند و مردم به راحتی میتوانند برای خرید خود به این بازار رفته و از گزینه‌های زیادی که دارد انتخاب کرده و خریداری کنند.

این بازار دقیقا روبری میدان امیرچخماق قرار دارند و با سبک قدیمی خود، بسیار برای گردشگران ایرانی و خارجی جذابیت داشته و آنها را به سمت خود میکشاند. قدمت این بازار به حدود 300 سال پیش و دوران قاجار برمیگردد. اما قدمت خود هنر طلاسازی در یزد بسیار کهن‌تر است.

به دلیل اینکه هنر زرگری و طلاسازی در شهر یزد اهمیت زیادی دارد، مردم این شهر نیز از قدیم علاقه خاصی به طلا و جواهرات داشتند، همین امر سبب شده آوازه طلای یزد در کل دنیا پیچیده و هر مسافری که پا به یزد میگذارد علاوه بر دیدن جاذبه‌های دیدنی یزد، از این بازار قدیمی نیز بازدید میکند.

یک زیر انداز ساده در طرح و پیچیده در دوخت، زیر‌اندازی بیشتر به رنگ آبی و سفید، زیر‌اندازی به نام زیلو. هنر زیلوبافی سالیان سال است که در یزد رواج دارد، البته که به کاشان هم این هنر انتقال داده شده و یکی دیگر از شهرهایی است که هم در این حرفه فعالیت میکنند.

زیلو در بافت خود بیشتر شبیه حصیر می‌باشد و حتی در برخی مواقع گفته شده که زیلو از حصیر نمونه برداری و الهام گرفته شده و شکل تکامل یافته حصیر است. در متون تاریخی کمتر به این هنر یعنی زیلوبافی اشاره شده و جایی هم که به کار رفته بیشتر مربوط به کفپوش مساجد می‌باشد.

میبد اصلی‌ترین شهری در یزد است که حرفه‌ای مشغول به بافت زیلو می‌باشد و مردم از طریق زیلوبافی ارتزاق میکنند البته در سال‌های گذشته جوانان کمتری به این شغل گرویده و نتیجتا کارگاه‌های کمتری را در میبد میتوانید پیدا کنید. البته اردکان یزد هم جز شهرهایی است که زیلوبافی میکنند.

قدمت زیلوبافی را که یکی دیگر از صنایع دستی یزد به شمار می‌رود، برخی به 700 سال گذشته و برخی دیگر به قبل از اسلام نسبت میدهند، اما تاریخ دقیقی برای آن گزارش نشده است.

سفالگری یکی دیگر از هنرهای شهر زیبا و تاریخی یزد به حساب می‌آید که قدمتی بسیار کهن دارد و آنطور که گفته شده قدمت آن را به 6000 سال پیش نسبت میدهند. شهر یزد و میبد از مهمترین و شاید موفق‌ترین شهرهایی در ایران هستند که کار سفالگری را به بهترین شکل ممکن انجام میدهند.

صنعت و سفال و سرامیک در یزد بسیار مهم شمرده می‌شود زیرا که افراد زیادی از این راه نان درآورده و کسب درآمد میکنند. سفال یزد از لحاظ کیفیت و طراحی آنقدر جذاب است که به دیگر کشورهای دنیا نیز صادر می‌شود.

ظروف سفالی در یزد طرح‌های متنوعی دارند که از جمله آنها میتوان به طرح خورشید خانم، طرح مرغ یا مرغک و یا طرح ماهی اشاره کرد. هر کدام از این طرح‌ها فلسفه خاص خود را دارند که کوتاه و مختصر برایتان توضیح میدهیم:

طرح خورشید خانم: این طرح را برگرفته از خورشید سوزان دل کویر می‌باشد که به شکل زنی زیبا درآمده و طراحی شده.

طرح مرغ یا مرغک: این طرح نمادی است از یک پرنده که بومی استان یزد است و بسیار محبوب در دل مردمان یزد.

طرح ماهی: از مهمترین طرح‌های سفال میبد می‌باشد که نشان دهنده کم آبی و خشکسالی است و هدف آن ترویج صرفه‌جویی در مصرف آب.

اگر بخواهیم معنی واژه شعر را در ابتدا بدانیم باید بگوئیم این واژه به معنی موی انسان یا حیوان می‌باشد. در کل اگر بخواهیم درباره صنعت نساجی یزد صحبت کنیم کتابها میتوان نوشت اما فقط با چشم خود ببینید که این شهر چقدر در زمینه نساجی قوی است و یکی از قطبهای این صنعت‌می باشد.

شعربافی بیشتر در شهرهای کویری مانند یزد و کاشان رواج دارد البته ممکن است امروزه این هنر نیز مانند بسیاری دیگر از صنایع دستی یزد دچار کم فروغی شده و افرادی که به این شغل فعالیت دارند تعدادشان روز به روز کمتر شود اما نمیشود از جایگاه ویژه‌ای هنر شعربافی چشم پوشی کرد.

از قدیم رسم بر این بوده که نام و شهرت بافنده در سر و ته پارچه درج می‌شده تا با نام بافنده بیشتر آشنا شوید، اما تقریبا میتوان گفت این کار فقط بر روی این نوع پارچه انجام می‌شود و در دیگر منسوجات یزدی این مورد را مشاهده نمیکنید

جالب است بدانید نقطه اوج هنر شعربافی در زمان صفویه بوده به طوری که حتی کارگاه‌های بسیار بزرگی برای شعربافی ساخته می‌شده و افراد زیادی مشغول به فعالیت در این شغل بودند.

رسیدیم به یکی از محبوبترین پارچه‌هایی که کل ایران با آن آشنایی دارند اما شاید نام آن را نمیدانند یا به اشتباه میدانند. این پارچه شمد نام دارد و به هنری که آن را می‌بافد میگویند، شمد‌بافی.

شمد پارچه‌ای است نازک از نخ پنبه و ابریشم مصنوعی که بسیار مورد علاقه یزدی‌ها و شهرهای کویری است، ممکن است بپرسید چرا؟ به این دلیل است که این پارچه هم نازک است پس به درد هوای گرم تابستان میخورد و هم به مانند پشه بند عمل میکند و جلوگیری میکند از گزش حشرات در تابستان.

این نوع پارچه هم در یزد بافته می‌شود هم در استان مازندران که حشرات گوناگون وجود دارند. شمد‌ها همانطور که از عکس مشخص است به صورت پارچه‌های چهارخانه دوخته می‌شوند اما در رنگ‌های متفاوت. شمد بافی نیز یکی از جذابترین صنایع دستی یزد به حساب می‌آید.

نمد به مدلی از زیر‌انداز میگویند که پشمی است و در آن بافتی وجود ندارد و از طریق فشار و رطوبت و حرارت الیاف پشمی را به هم متصل کرده و تولید زیرانداز نمدی میکند و به کاری که باعث تولید همچین زیر‌اندازی می‌شود، نمد مالی میگویند.

جالب اینجاست که از گذشه‌های بسیار دور که نمد تولید می‌شده به همین شکل بوده تا امروزه که باز هم به همین شکل است و دستگاهی برای ساخت آن وجود ندارد بلکه فقط کار دست است و زور بازوی مردان.

همانطور که گفته شد این مدل زیر‌انداز بسیار قدیمی است و برخی قدمت آن را به دوران نوسنگی نسبت میدهند، البته قدیمی‌ترین نمد جهان در موزه‌ای در ژاپن نگهداری می‌شود که گفته می‌شود متعلق به قرن هشتم پیش از میلاد است.

شهر یزد یکی از شهرهای ایران است که هنرمندانی دارد که به هنر نمد مالی مشغول هستند اما شهر ملی نمد داریم که شهرکرد این لقب را گرفته و البته چهار‌محال و بختیاری نمدی دارد که نشان یونسکو دارد.

میگویند نمد به درمان کمردرد و دردهای رماتیسم کمک میکند و خواص سلامتی دارد. نمد یکی دیگر از صنایع دستی یزد می‌باشد که در طرح‌ها و رنگهای مختلف به معرض نمایش قرار میگیرد.

چادرشب بافی نیز یکی دیگر از بی شمار صنایع دستی یزد به شمار می‌رود که هنوز هم در سطح شهر و حتی در روستاهای اطراف یزد نیز کارگاه‌هایی را میتوانید پیدا کنید که به این حرفه مشغول هستند.

چادر‌شب بافی را میتوانید در یزد، خراسان شمالی و مازندران و گیلان و همینطور جنوب ایران هرمزگان نیز بیابید. این پارچه از نخ ابریشم و به صورت چهارخانه با رنگ‌های شاد تولید و بافته می‌شود و در قسمت‌های شمالی کشور بیشتر به عنوان کمرپیچ برای زنان مورد استفاده قرار میگیرد.

چادرشب را در مازندران لاون و در یزد و اردکان و زارچ، چادیشو مینامند و دستگاهی که با آن چادرشب تهیه می‌شود، پاچال نام دارد. در یزد شما با انواع مختلفی از چادرشب مواجه می‌شوید که عبارتند از :

طرح پیچازی : که نازک است و نقش‌دار و بیشتر به عنوان رخت خواب پیچ مورد استفاده قرار میگیرد و ملحفه‌ای در هنگام خواب شب.

چادرشب بیابانی : که ضخیم‌تر از نوع قبلی است و خِتکی نام دارد و در گذشته‌های دور برای حمل علوفه مورد استفاده بوده.

سفره : که کارکرد سفره را داشته و در طرح‌های راه راه تولید می‌شده.

چادرکژ : که در قدیم به عنوان چادر مشکی مورد استفاده قرار میگرفته که امروزه دیگر منسوخ شده.

یکی از بهترین و دوست داشتنی‌ترین و البته قدیمی‌ترین صنایع دستی یزد، گیوه بافی می‌باشد که در بین نسل‌های پیشین بسیار محبوب بوده البته که امروزه نیز با طراحی‌های زیباتر، جوانان زیادی نیز به داشتن این نوع کفش علاقه‌مندتر شده‌اند.

میگویند گیوه بافی نفس‌های آخرش را می‌کشد اما ما معتقد هستیم چنین نیست و نه تنها این هنر رو به افول نیست بلکه در حال رشد نیز می‌باشد و حتی برخی کارگاه‌هایی در شهرهای مختلف برپا می‌شود که بانی آنها جوانان ایران زمین هستند.

در گذشته گیوه بافی بیشتر در شهرهای تفت، بهاباد، بغدادآباد، نیر و مهریز رواج بیشتری داشته اما امروزه بیشتر در شهرستان مهریز است که این هنر به صورت گسترده انجام می‌شود و گیوه تولید می‌شود.

گیوه بافی دو مرحله دارد، تخت‌کشی که به کف گیوه گفته می‌شود و به دلیل سخت‌تر بودن کار ساخت این قسمت را مردان بر عهده دارند و مرحله دوم رویه‌بافی است که به دلیل ظرافت این بخش، کار را به زنان سپرده‌اند. در گویش محلی و در یزد به گیوه، کوش نیز میگویند.

این هنر برای گردشگران بسیار جذاب بوده و زمان سفر به یزد حتما از این نوع کفش‌ها خریداری میکنند. البته که این کفش برای سوغات هم بسیار مناسب است و هنوز هم جز لیست بهترین صنایع دستی یزد به شمار می‌آید.