کاخ چهلستون اصفهان، ثبت شده در میراث یونسکو
اصفهان به دلیل زیبایی‌ها و جاذبه‌های گوناگون تاریخی و فرهنگی که دارد، در بین مردم ایران و همینطور دیگر کشورهای دنیا به نصف جهان مشهور شده است. اصفهان را باید یکی از خاص‌ترین شهرهای ایران بدانیم.
در این شهر تاریخی و دوست داشتنی که سیاحان و جهانگردان زیادی نیز در وصف این شهر سخنها گفته‌اند، بناهایی وجود دارد که هر کدام بیانگر تاریخی برای خود می‌باشند و حکام و سلاطینی را به خود دیده‌اند.
یکی از این بناهای باشکوهی که در شهر اصفهان وجود دارد کاخ چهلستون اصفهان میباشد، این کاخ را با کاخ و عمارت هشت بهشت اشتباه نگیرید. هر کدام داستان متفاوتی دارند.
کاخ چهلستون یکی از ارزشمندترین جاذبه‌های اصفهان میباشد که در میراث جهانی یونسکو در سال 2011 به ثبت رسیده است.
کاخ چهلستون اصفهان بعد از کاخ عالی قاپو که در میدان نقش جهان قرار دارد، ساخته شده است. این کاخ در ابتدا با دستور شاه عباس یکم شروع به ساخت کرد اما …
اگر دلتان میخواهد که بیشتر درباره کاخ چهلستون اصفهان بدانید با یگانه گشت و ادامه این مطلب همراه ما باشید.
نمایی از کاخ چهلستون اصفهان
تاریخچه‌ای مختصر از کاخ چهلستون اصفهان
بیایید تا شما را بیشتر با تاریخچه کاخ چهلستون آشنا کنیم:
اصفهان را باید یادگاری از دو شاه عباس بدانیم ، یکی شاه عباس اول و دیگری شاه عباس دوم که هر کدام به نوبه خود تاثیر بسیار زیادی در آبادانی شهر زیبای اصفهان داشتند. کاخ چهلستون اصفهان نیز یکی از همین یادگاری‌هاست که تاکنون استوار مانده.
روزگاری که شاه عباس اول در کاخ شاهی خود یعنی کاخ عالی قاپو حضور داشت و از ایوان آن مردم را به نظاره نشسته بود فکری در سر پروراند و آن ساختن کاخی بود برای استراحت و در واقع حرمسرای خود.
در میان باغی که آن زمان به باغ جهان نما معروف بود تصمیم به ساخت کاخی گرفت، البته این موضوع را نباید فراموش کنید که قبل از ساخت این کاخ در این قسمت از شهر اصفهان بنایی وجود داشته که متعلق به دوران ساسانی است.
این موضوع را مادام دیولافوا یکی از سیاحان و جهانگردان در مورد باغ جهان نما گفته:
… این کاخ چهلستون که از جمله بناهای شاه عباس کبیر است و سلطان حسین هم آنرا تعمیر کرده چنین به نظر می‌آید که بر روی یکی از ابنیه قدیمی عهد ساسانی ساخته شده باشد، چرا که در دیوارهای اطراف آن قطعات سنگی وجود دارد که شبیه به حجاری‌های زمان ساسانیان است…
این کاخ به دستور شاه عباس اول شروع به ساخت کرد و همانطور که در بالا اشاره شد کاخ اصلی وی عالی قاپو بود و این کاخ صرفا جهت استراحت ساخته شد اما بعد‌ها کاربری آن را تغییر دادند و از آن به عنوان محلی برای استقبال سفرا، رجال سیاسی و مهمانان خارجی مورد استفاده قرار گرفت.
کاخ چهلستون اصفهان در 15 دی ماه 1310 با شماره 108 در لیست آثار ملی قرار گرفت.
پس از شاه عباس کبیر نوبت به شاه عباس ثانی یا همان شاه عباس دوم رسید…
شاه عباس دوم تغییراتی را در کاخ صورت داد که شامل اضافه کردن چندین بخش دیگر به کاخ بود اعم از تالارهای گوناگون، اتاق‌های بیشتر و تزئینات و نقاشیهای شاهکار.
مثلا تالار 18 ستون، تالار آینه، حوض بزرگ میان باغ و جلوی عمارت و انواع کاشی‌کاری‌های زیبا و منحصر به فرد از دیگر تغییراتی بود که شاه عباس دوم روی کاخ چهلستون اصفهان اضافه کرد.
سرانجام ساخت کاخ چهلستون اصفهان در سال 1057 قمری به پایان رسید.
این کاخ در آن زمان آنقدر زیبا شده بود که تصمیم گرفتند که کاخ را محلی برای ملاقات شاه با مردم در نظر بگیرند و همینطور پذیرایی‌ها و مهمانی‌های رسمی نیز در این کاخ انجام می‌شد.
کاخ تا زمان شاه سلطان حسین به همین منوال به کار خود ادامه داد تا اینکه روزی اتفاق ناگواری برای کاخ چهلستون اصفهان رخ داد.
شاه سلطان حسین مهمانی را در این کاخ ترتیب داده بود که متاسفانه در حین برگزاری این مهمانی آتش به جان کاخ افتاد. همه سراسیمه خدمت شاه رسیدند و وقایع را به عرض شاه رساندند و حتی وسیله‌هایی را برای خاموش کردن آتش آماده کرده بودند، اما …
شاه سلطان حسین از ترس اینکه مبادا در مقابل اراده خداوند مرتکب گناه شده باشد دستور داد که دست به آتش نزنند و بگذارند کاخ بسوزد و وعده داد که بعد از آن کاخ عالی‌تری را بنا خواهد کرد.
و این پایان دوران صفویه در این کاخ بود اما خوشبختانه کاخ به کلی تخریب نشد.
سر آنتونی شرلی یکی از جهانگردان و سیاحانی که به اصفهان سفر کرده است:
… باید دانست که مملکت ایران برای مسافران خارجی به مراتب بهتر از مملکت عثمانی است چرا که پادشاه ایران از حین جلوس خود مملکت را طوری مطیع و امن کرده که شخص میتواند در تمام ملکت سفر کند بدون اینکه اسلحه‌ای با خود داشته باشد. اهالی اصفهان خیلی مودب و نسبت به خارجی‌ها مهربان هستند….
کاخ چهلستون اصفهان در دوران افشاریه و زند
در این دو دوره تاریخ نیز افرادی حاکم اصفهان شدند و به دستور هر کدام از سلسله‌ها تغییراتی در این کاخ صورت گرفت.
مثلا نادر شاه دستور داد تا نقاشی را از صحنه نبرد وی با هندوستان که به دلیل فرار افغان‌ها صورت گرفته بود بکشند یا کریمخان زند که دستور داده بود شمایل او را در این کاخ نقاشی کنند. (متاسفانه امروزه این عکس در کاخ موجود نیست)
کاخ چهلستون اصفهان در دوران قاجار
اما دوران قاجار و نابودی این کاخ …
بعد از به قدرت رسیدن قاجاریه افراد مختلفی حاکم اصفهان شدند اما از میان آنها یک نفر اسمش بیشتر آمده و آن ضل‌السلطان است. نام دقیق و اصلی او مسعود میرزا ظل السلطان است که مدت 34 سال حاکم اصفهان بود.
او پسر بزرگ ناصر الدین شاه قاجار بود و بعد از مرگ وی قرار بود که او سلطنت را به دست بگیرد اما به دلیل اینکه از مادری قاجاری نبود، حکومت به دست مظفرالدین شاه رسید.
بگذریم…
ضل السلطان بناهای زیادی را در اصفهان تخریب کرد و از بین برد که به عنوان مثال یکی از آنها عمارت هفت دست عباسی است که در تاریخ درباره آن نیز مطالبی بیان شده:
… شخصی به نام حاج محمد ابراهیم ملک التجار که از بزرگان و تاجر های به نام اصفهان بود قصد کرد از این کار جلوگیری کرده و عمارت را از او به مبلغ 7 هزار تومان خریداری کند اما نه تنها وی به فروش این عمارت نشد بلکه در تخریب آن جدی تر شد…
شخص ضل السلطان آسیب‌های زیادی نیز به کاخ چهلستون اصفهان وارد کرد از جمله اینکه تمام آینهکاریهای روی ستون‌ها از بین برد و همینطور تمام نقاشیهای داخلی کاخ را با گچ پوشاند.
تقریبا با آمدن ظل السطان روح اصفهان از بین رفت، حتی او کاخ عالی قاپو را به مکانی جهت انبار تبدیل کرده بود و تاریخ روز شماری میکرد که وی هر چه زودتر از بین برود تا دیگر آثا تاریخی اصفهان نیز از بین نرود.
پایان قاجار مصادف بود با نتیجه ای که اصلا خوشایند اصفهان و اهالی اصفهان و اماکن تاریخی اصفهان نبود.
کاخ چهلستون اصفهان قبل از تخریب ظل السلطان (در عکس آینه کاریهای ستون ها و دیوارها را مشاهده میکنید)
کاخ چهلستون اصفهان در دوران پهلوی
اما پس از دوران قاجار، سلطنت به دست حکومت پهلوی رسید. البته بیشتر محمد رضا شاه پهلوی نسبت به این اماکن تاریخی احترام قائل بود تا پدرش رضا خان میرپنج.
با تصمیم محمد رضا شاه پهلوی کاخ را به موسسه‌ای ایتالیایی که باستان‌شناس نیز بودند سپرده شد تا به مرمت و بازسازی کاخ چهلستون مشغول شوند.
از آن موقع تا امروز دیگر خوشبختانه تخریبی روی این باغ صورت نگرفت.
معماری کاخ چهلستون اصفهان
در این قسمت قصد داریم شما را بامعماری و تزئینات شاهکار کاخ چهلستون آشنا کنیم:
محوطه اصلی کاخ چهلستون اصفهان
ابتدا به بخش‌های مختلف محوطه اصلی باغ چهلستون می‌پردازیم.
ورودی اصلی کاخ:
در گذشته ورودی‌های کاخ سه عدد بوده که امروزه یک در آن بسته شده و فقط دو درب ورودی برای این کاخ در نظر گرفته شده. درب اصلی و ورودی اصلی کاخ، در قسمت شرق بنا وجود دارد.
استخرهای کاخ:
زمانی که از ورودی اصلی وارد باغ می‌شوید، بعد از کمی قدم زدن به استخر اصلی کاخ چهلستون اصفهان می‌رسید که در قسمت شرقی بنا واقع شده است، تقریبا میتوان گفت دلیل اصلی ثبت کاخ چهلستون در یونسکو به دلیل وجود همین استخر است.
این استخر با حدود داشتن 108 متر طول و 16 متر عرض یکی از طولانی‌ترین استخرها و حوض‌های آثار تاریخی ایران است. این استخر طوری ساخته شده است که هم انعکاس کاخ اصلی درون آب نشان داده شود هم اگر کمی از دور به آن نگاه کنید، استخر را عمیق میبینید.
استخر دیگری نیز در پشت عمارت اصلی وجود دارد که آن هم تقریبا همین ویژگی‌های استخر اصلی را دارا میباشد.
باغ کاخ:
از دیگر ویژگی‌های معماری کاخ چهلستون، باغی است که در آن قرار گرفته البته این باغ در گذشته به باغ جهان نما معروف بوده و پس از ساخت عمارت اصلی، به چهلستون تغییر نام داده.
این باغ نیز دارای درختان کهنسال بسیاری است که قدمت برخی از آنها به حدود 400 سال می‌رسد و میتوانید از آنها نیز بازدید داشته باشید.
البته در گذشته این باغ بسیار بزرگتر بوده، اما به دلیل ساخت و سازهایی که صورت گرفته، از مساحت باغ کاسته شده است.
عمارت کاخ چهلستون اصفهان
پس از گذشتن از کنار حوض اصلی باغ، با عمارت باشکوهی مواجه می‌شوید که نظیر آن را در هیچ کجای دنیا نمیتوانید مشابه آن را پیدا کنید، عمارتی که با وجود چندین بار خرابی و آسیب هنوز پای در زمین دارد و خود‌نمایی میکند.
عمارت اصلی کاخ چهلستون از چندین بخش تشکیل شده است که به شرح آنها می پردازیم:
ایوان ابتدایی یا 18 ستون:
در مرحله اول با ایوانی روبرو می شوید که دارای 18 ستون میباشد. این ستون‌ها در گذشته با آینهکاریهای زیبایی مزین شده بودند اما همانطور که در تاریخچه بنا اشاره کردیم، ضل السلطان آینه‌ها را از بین برد و فقط چوب ستون‌ها را باقی گذاشت.
هر کدوم از ستون‌ها، یک درخت کاج یا چنار است که با لایه‌ای از تخته‌های چوبی نازک رنگ شده‌اند، در میان این 18 ستون، 4 ستون وجود دارد که روی سنگ مرمری بنا شده‌اند که شمایلی از شیر دارند.
از دهان این شیرها در گذشته آبی فواره میزد که در حوضی که وسط ایوان قرار دارد میریخته و صدای آب در جریان این حوض، امواج شنیدنی و آرامش بخشی را در کل ایوان پخش میکرده است.
سقف ایوان نیز مانند خود ایوان دارای دو بخش میباشد؛
1- بخشی که در ایوان جلوتر قرار دارد آینه‌کاری نشده و فقط با چوب نقوش هندسی را کار کرده‌اند.
2- اما بخش ایوان عقبی کاخ چهلستون اصفهان، که با دو ستون دیگر به ایوان جلویی متصل شده، دارای آینهکاریهای زیبایی میباشد که نقوش هندسی به کار رفته در آن به زیبایی آن اضافه کرده است.
ایوان دوم:
این ایوان نیز زیبایی‌های خود را دارد، به عنوان مثال میتوانیم به شاهکار مقرنسی که در طاق اصلی این ایوان قرار دارد اشاره کنیم که با ظریف کاری و هنر خاصی طراحی و ساخته شده است.
یا میتوانیم از آینهکاریهای سقف ایوان دوم صحبت کنیم که در اشکال گوناگونی کنار هم قرار گرفتند.
تالار اصلی یا تالار اشرف:
مهمترین بخش و جذابترین قسمت کاخ چهلستون اصفهان همین قسمت میباشد که با نقاشیهای خیره کننده و نقوشی که در روی سقف انجام شده است، شما را متحیر کرده و غرق در تاریخ میکند.
بیایید تا کمی دقیق‌تر به این قسمت از کاخ بپردازیم:
از این تالار در زمان صفویه به عنوان مکانی برای ملاقات‌های رسمی استفاده می‌شده اما امروزه تبدیل به موزه شده و برای عموم به معرض نمایش قرار گرفته.
در این تالار 6 تابلوی بزرگ نقاشی روبروی شما قرار گرفته که 3 تابلو در قسمت شرقی و 3 تابلو در قسمت غربی تالار نقاشی شده‌اند. این تابلو‌ها هر کدام اتفاقی خاص را روایت میکنند.
تابلوهای ضلع شرقی:
تابلوی اول: منظره نزاع بین شاه اسماعیل اول و خان ازبک، شیبک خان میباشد.
این تابلو نیز اثری منحصر به فرد است که باز هم در سبک مینیاتور طراحی شده و روایتگر جنگ مرو میباشد که در آن پادشاه ازبکان از شاه اسماعیل شکست خورد و کشته شد. در این تصویر فرار شیبک خان و سربازان وی و همینطور به اسارت گرفته شدن برخی از آنها کاملا مشهود است.
تابلوی دوم: جنگ نادر شاه افشار با سربازان هندی میباشد که منجر به تصرف دهلی شد.
در این تصویر نیز که به زیبایی هر چه تمام‌تر طراحی شده و نقش آن را مانند جنگ چالدران محمد صادق کشیده است، نزاع بین نادر شاه و محمد شاه گورکانی را مشاهده میکنید که منجر به شکست سپاهیان هند از نادر شاه شد.
تابلوی سوم: مهمانی ترتیب داده شده برای پادشاه ترکستان، ندر محمد خان توسط شاه عباس. ندر محمد خان جهت دریافت کمک خدمت شاه عباس رسیده بود.
این تصویر نیز مجلس بزم شاه عباس دوم را مشاهده میکنید که برای ندر محمد خان برگزار شده بود.
تابلوهای ضلع غربی:
تابلوی اول: مهمانی و مجلس شادی شاه عباس کبیر و ولی‌محمد‌خان اشترخانی که جهت کمک به تصرف بخارا خدمت شاه عباس رسیده بود.
این تابلو یکی از ارزشمندترین نقاشیهای تالار اشرف کاخ چهلستون اصفهان است. در این مجلس هم شاه عباس به وضوح دیده میشود هم ملازمان و سرداران وی. همینطور نوازندگانی را میبینید که در حال نواختن ساز می‌باشند.
تابلوی دوم: صحنه جنگ چالدران که بین سپاهیان ایران (شاه اسماعیل صفوی اول) و امپراتوری عثمانی رخ داد.
در این تابلو که اثر ماندگار و خارق‌العاده استاد هنر قرن دوازدهم یعنی محمد صادق میباشد روایتگر جنگی است که بین ایران و عثمانی رخ داد که سرانجامش شکست شاه اسماعیل اول پادشاه صفوی از سلطان سلیم اول پادشاه عثمانی بود.
تابلوی سوم: مجلس مهمانی شاه طهماسب و همایون شاه، پادشاه هندوستان.
این اثر نیز که یکی از شاهکارهای نقاشی مینیاتور میباشد روایتگر مجلس بزمی است که شاه طهماسب یکم از میرزا‌نصیر‌الدین بیگ محمد یا همان همایون شاه هند برگزار کرده است. در این تصویر نوازندگان، رقاصه‌ها و ملازمان دو کشور را میبینید
تزئینات کاخ چهلستون اصفهان
کاخ چهلستون جاذبه کم ندارد اما نمیشود به راحتی از نقاشیهای زیبا و طرح‌های خیره کننده و المان‌هایی که در ساخت آن به کار رفته،گذر کرد.
از همان ابتدا وقتی وارد ایوان اصلی بنا می‌شوید تزئینات سقف ایوان و مدل ساخت ستون‌ها و همینطور سنگهای که تراش خوردند و به شکل شیر در آمدند و در ایوان دوم آینهکاریهای فوق‌العاده زیبا و نقشهایی که روی دیوارها کشیده شدند، شما را محصور خود میکند.
نه تنها فقط در ایوان‌های کاخ چهلستون اصفهان بلکه در کل تالارها و اتاق‌های بنا میتوانید این تزئینات و نقوش معرکه را با چشم ببینید و لذت ببرید.
در تالار اشرف به جز نقاشیهای که در میانه‌طاق ها و در دو طرف اتاق قرار گرفتند و طراحی شدند، باید به نقوشی که به شکل خیره‌کننده‌ای در سقف و طاق‌ها و دیواره های تالار وجود دارد نگاهی عمیق کرد چرا که استادان زیادی در به وجود آوردن و خلق این نقوش دست به کار شدند.
از درها و پنجره‌ها گرفته که از هنر بی‌نظیر خاتم و منبت درون آنها بکار رفته تا مجسمه‌های اطراف حوض اصلی که نمادی از شیر و آناهیتا میباشد، همه از جمله تزئینات کم نظیر کاخ چهلستون میباشد.
موزه کاخ چهلستون اصفهان
یکی دیگر از ویژگی‌های مثبتی که میتوانیم برای کاخ چهلستون بیان کنیم وجود موزه درون آن است.
این موزه که بعد از کاخ موزه گلستان دومین کاخ موزه ایران لقب گرفته و یکی از بهترین موزه‌هایی است که در شهر اصفهان وجود دارد. این موزه دارای آثاری از قرن چهارم به بعد میباشد مانند نسخ خطی قرآن کریم.
مجموعه‌هایی در کاخ چهلستون اصفهان وجود دارند که قابلیت بازدید داشته و آثار تاریخی ارزشمندی را به معرض نمایش گذاشته‌اند که از جمله آنها میتوان به :
- مجموعه سفال
- مجموعه آثار سکه
- مجموعه سنگ‌نوشته‌ها
- مجموعه فرش‌های کهن
- مجموعه آثار تاریخی مربوط به دوران صفویه
- مجموعه آبگینه
- و …
- مجموعه آثار دوران تاریخی و اسلامی
وجه تسمیه کاخ چهلستون اصفهان
ممکن است برای شما سوال باشد که چرا به این کاخ، چهلستون میگویند دو دلیل برای این موضوع وجود دارد که برای شما بیان میکنیم:
1- اینکه در ایوان اصلی کاخ همانطور که قبلا ذکر شد تعداد 18 ستون وجود دارد و 2 ستون هم ایوان جلویی را به ایوان دوم وصل میکند و روی هم جمعا 20 ستون را تشکیل میدهند. وقتی انعکاس آنها در آب می‌افتد به چهلستون تبدیل میشود.
2- میگویند در گذشته عدد 40 عددی مقدس شناخته می‌شده و از آن در ادبیات فارسی نیز زیاد استفاده شده، مانند یک کلاغ چهل کلاغ و یا کلمه چلچراغ. این هم دلیل دوم این موضوع.
اما دلیل اول بسیار نزدیک‌تر به دلیل اصلی اسم این کاخ میباشد.
وندالیسم
یکی از مواردی که حتما لازم دانستیم تا با شما در میان بگذاریم، از بین بردن وندالیسم در آثار تاریخی است.
اگر با این واژه آشنایی ندارید بیایید تا کمی برایتان توضیح دهیم.
وندالیسم در لغت به معنای تخریب گرایی و یا خرابکاری است و در گردشگری به آن موضوع اشاره میکند که برخی افراد موجبات خرابی آثار تاریخی را فراهم میکنند.
متاسفانه در ایران و در اکثر جاذبه های تاریخی میتوانید با این موضوع مواجه شوید، یعنی افرادی خواسته یا ناخواسته موجب خرابی بخشی از جاذبه های تاریخی می شوند.
حالا یا با نقاشی کشیدن یا ثبت تاریخ تولد، یا با روشن کردن ذغال و .. بسیاری دیگر از مورادی که آسیب به جاذبه میزند.
پس بیایید از این به بعد کمی برای خود و تاریخ کشورمان ارزش قائل بوده و اگر کسی را مشاهده میکنیم که باعث ایجاد خرابی هایی در آثار تاریخی میشود، تذکر داده و جلوی او را بگیریم.
این جاذبه های تاریخی، از اهمیت بالایی برخوردار هستند پس باید در حفظ آنها کوشا باشیم.
بهترین زمان بازدید از کاخ چهلستون اصفهان
یکی از دغدغه‌های خانواده‌های ایرانی بهترین زمان سفر به مقاصد گردشگری است. حال میخواهیم بدانیم بهترین زمان سفر به اصفهان، چه موقعی در سال میباشد.
اگر شلوغی شما را اذیت نمیکند و میتوانید از بودن در اماکن شلوغ لذت ببرید، ایام عید بهترین زمان سفر به اصفهان میباشد، چرا که در زاینده‌رود نیز آب جریان دارد، اما در عین حال شهر اصفهان بسیار شلوغ است.
اما اگر شلوغی و تراکم جمعیت را دوست ندارید و احساس میکنید نمیتوانید از جاذبه تاریخی به خوبی بازدید کنید، اردیبهشت و خرداد بهترین زمان سفر به اصفهان و بازدید از کاخ چهلستون اصفهان میباشد.
راستی این مطلبو نباید از دست بدی: پل خواجو اصفهان
آدرس و ساعات بازدید و قیمت ورودی کاخ چهلستون اصفهان
آدرس و ساعات بازدید : برای دسترسی به کاخ چهلستون سه راه وجود دارد یکی از خیابان چهارباغ پایین، دیگری از خیابان طالقانی و راه آخر نیز از خیابان پاسداران که همه آنها به میدان دروازه دولت میرسند. ساعات بازدید از این مکان دیدنی نیز بین ساعات 9:00 صبح تا 16:00 بعد از ظهر میباشد.
هزینه ورودی : هزینه‌ی بازدید از کاخ چهلستون اصفهان، برای بازدیدکنندگان ایرانی مبلغ 5.000 تومان و برای بازدیدکنندگان خارجی مبلغ 100.000 تومان میباشد
مدت زمان مورد نیاز برای بازدید : برای بازدید از کاخ چهلستون، زمان مورد نیازی که توصیه شده است بین 1 ساعت تا 1:30 ساعت میباشد.
نمای بیرونی کاخ چهلستون اصفهان
بدون دیدگاه